8 min

Het gesprek met voorzitter Ruud Roemer, secretaris Henk de Kruik en penningmeester Lucas Zimmerman, vindt in de Grote Sint Laurenskerk plaats. Niet alleen omdat dat een prachtkerk is, maar ook omdat de kerk op de oudste plek van Alkmaar staat, zo vertelt secretaris Henk. “Dit was ooit een zandrug oftewel een hoge plek tussen moerassen. Hier stonden rond 800 zes boerderijen met een kerkje, die door graaf Dirk I aan de abdij van Egmond zijn geschonken. Daar is het allemaal mee begonnen.”

De Historische Vereniging Alkmaar wil de historische schoonheid van de stad voor het nageslacht bewaren. “Alkmaar is één van de mooiste Oud-Hollandse steden,” trapt voorzitter Ruud af. “Je voelt overal de historie. De oude stad is overzichtelijk en heeft tot de dag van vandaag een menselijke maat behouden, die interessant is voor toeristen. In Amsterdam kun je je nog wel eens verloren voelen.” Penningmeester Lucas vult aan: “Het gebied tussen de singels is nog precies hetzelfde als in 1560, toen Jacob van Deventer voor de koning van Spanje een kaart van Alkmaar maakte. Het stratenpatroon is nog exact hetzelfde.”

Kaart van Alkmaar en omgeving, 1550-1570. Vervaardiger: Jacob van Deventer (1501/1502-1575). Noord-Hollands Archief / Collectie van kaarten en kaartboeken van de Provinciale Atlas Noord-Holland, Inventarisnummer 1221.

‘Het gebied tussen de singels is nog precies hetzelfde als in 1560, toen Jacob van Deventer voor de koning van Spanje een kaart van Alkmaar maakte,’ aldus penningmeester Lucas Zimmerman. Foto via Historische Vereniging Alkmaar.

Een nieuw motto

Enthousiast vertelt de voorzitter over het nieuwe motto van de vereniging: levend geheugen van de stad. “Ons vorige motto was: ‘Het historisch geweten van de stad.’ Dat klinkt een beetje streng. Alsof je alleen gebouwen wil bewaken en dat je tegen verandering bent, maar een stad bestaat niet alleen uit stenen. Het zijn mensen die de stad maken, vandaar dat we hun verhalen centraal willen stellen. In ons verenigingsblad Oud-Alkmaar willen we bij voorbeeld honderdjarigen aan het woord laten.”

De Historische Vereniging Alkmaar als levend geheugen van de stad. Beeld via Historische Vereniging Alkmaar.

En daar horen nadrukkelijk ook migranten bij, want een stad is niet statisch. Er komen telkens nieuwe groepen bij. Vandaar dat immigratie dit jaar het thema van de lezingen van HVA is. “We zijn dit jaar begonnen met een lezing over Duitse ondernemers, vervolgens hebben we een lezing over Marokkaanse migranten gehouden en we hebben aandacht besteed aan ons slavernijverleden.” De Turkse en Indische migratie volgen nog.

“Die lezingen trekken veel belangstelling. De avond over de Marokkaanse migratie hebben we in de moskee gehouden en daar zijn maar liefst 150 mensen op afgekomen. Ook de wandelingen, die gratis zijn, trekken gemiddeld ruim tweehonderd wandelaars.”

De lezing in de lezing over Marokkaanse immigratie in de Bilal Moskee Alkmaar werd druk bezocht. Foto: Historische Vereniging Alkmaar.

Geen flauwekulverhalen

De wandelingen worden door de eigen vrijwilligers verzorgd, legt Ruud uit. “De één vertelt wat meer over mensen, de andere wat meer over gebouwen, maar wat ze gemeen hebben is dat ze geen flauwekulverhalen vertellen. Er zijn ook commerciële wandelingen waar soms sterke verhalen worden verteld. Over Sint Laurentius bijvoorbeeld, naar wie deze kerk is vernoemd. Sint Laurens is gefolterd vanwege zijn standvastigheid en dan wordt meestal de anekdote verteld dat hij geroosterd werd. Toen hij aan één kant verbrand was, zou hij hebben gezegd: keer me maar om, want aan die kant heb ik het nog een beetje koud. Dat lijkt leuk, maar dat is niet wat bij de HVA past.”

Laurentius op een altaarstuk in de San Silvestro in Massa Fermana, door Carlo Crivelli, 1468. Beeld via Wikimedia Commons, publiek domein.

Beroemde orgels

Het gesprek met het bestuur van de HVA vindt in de consistoriekamer van de Grote Kerk plaats. Op de achtergrond klinkt het oudst bespeelbare orgel van Nederland, het kleine Van Govelens-orgel uit 1511. Maar dat is nog niets vergeleken met het imposante Van Hagerbeer-Schnitger-orgel, waar regelmatig concerten op worden gegeven, in een kerk die over een prachtige akoestiek beschikt.

Dat grote orgel is in 1645 voltooid door Jacobus Caltus van Hagerbeer en tussen 1723 en 1725 gerestaureerd (en uitgebreid) door Frans Caspar Schnitger. Sindsdien gaat het grote orgel door het leven als Van Hagerbeer/Schnitger-orgel. “Toen de hervormden de katholieke kerk overnamen,” vertelt secretaris Henk, “vonden ze dat Govelensorgeltje te klein. Ze wilden groots uitpakken. Aan de kerk moest zelfs een aparte ruimte worden gebouwd voor de jongens die de blaasbalgen aantrapten, want dat nieuwe orgel bestond uit meer dan zesduizend pijpen. En die moesten allemaal van lucht worden voorzien.”

Het imposante Van Hagerbeek-Schnitger-orgel telt meer dan zesduizend pijpen. Beeld via Wikimedia Commons, 2021, vervaardiger: Rkpudi, CC BY-SA 4.0 .

Het Grote Van Hagerbeer/Schnitger Orgel kan worden afgedekt met schitterend beschilderde luiken, die vaak alleen tijdens een Open Monumentendag zijn te bewonderen. Foto: Henk de Kruik.

Kloppend hart

De HVA telt op dit moment ruim 1500 leden. Elk jaar vertrekken er uiteraard leden naar gene zijde, maar dat wordt elk jaar met de aanwas van circa tachtig nieuwe leden gecompenseerd. Daarnaast beschikt de vereniging over 65 actieve vrijwilligers, waar voorzitter Ruud uiteraard heel blij mee is. “Die vrijwilligers vormen het kloppend hart van de vereniging; zonder hen ben je een papieren tijger.”

In het kader van het honderdjarig bestaan wordt momenteel gewerkt aan een documentaire, waarvoor Erik Willems, die onder andere voor het geschiedenisprogramma Andere Tijden werkt, kan putten uit zo’n 400 amateurfilms. De film gaat 10 december in première in Theater de Vest en zal daarna onder andere in verzorgingshuizen, op scholen en op andere plekken in Alkmaar worden vertoond. In die documentaire wordt geprobeerd om ‘de ziel van Alkmaar te vangen.’

De ziel van Alkmaar

Wat we onder die ziel moeten verstaan, legt voorzitter Ruud graag uit. “Bij Alkmaar denk je natuurlijk aan de Victorie die in 1573 begon. Alkmaar was de eerste stad in de Tachtigjarige Oorlog die het beleg door de Spanjaarden wist te weerstaan. Maar het gaat niet alleen maar om het ontzet van die ene stad. De V van Victorie staat wat ons betreft ook voor Vrijheid, Verantwoordelijkheid, Verdraagzaamheid, Verbinding en Verscheidenheid. Anja Schouten, onze burgemeester, mag graag benadrukken dat een stad een levende gemeenschap is. Dat er ruimte moet zijn voor iedereen en dat je ook een beetje ruimte moet maken voor elkaar. Ons nieuwe thema is niet voor niets Levend Geheugen van de Stad.”

De voorzitter vindt dat een super actueel thema, “zeker nu de wereld op zijn kop staat. Daarom is het zo belangrijk dat we nadenken over waar we vandaan komen en waar we heen gaan. En dat we vooral niet in pessimisme moeten vervallen. Ons doel is om kennis over de geschiedenis te bevorderen, in de hoop dat dat tot begrip en verdraagzaamheid leidt. Op die manier hopen we te kunnen bijdragen aan een beter leefklimaat in de stad.”

Het beleg van Alkmaar, 1573. Collectie Stedelijk Museum Alkmaar, inventarisnummer: 20600, vervaardiger anoniem, 1603. Beeld via Wikimedia Commons, publiek domein.

Een echte Alkmaarder

Dat roept soms weerstand op, want niet iedereen is blij met de aandacht voor immigratie, zo heeft Ruud gemerkt. “Ik viel van mijn stoel toen onze secretaris een mailtje kreeg n.a.v. de lezing over de Marokkaanse gemeenschap, waarbij ik nog nooit zo hartelijk werd ontvangen als toen we die lezing in de moskee hielden. Dat mailtje kwam van iemand die zich een Echte Alkmaarder noemde. Hij vond het discutabel dat wij als historische vereniging een thema als migratie hadden uitgekozen, want Holland had  tweeduizend jaar oude waarden die onveranderlijk waren. En zo ging het nog even door. We hebben er maar even niet op gereageerd, want we zijn geen politieke partij. Maar dat maakt het dus extra belangrijk om wèl aandacht aan migratie te besteden, want tachtig procent van de Amsterdammers heeft Duitse voorouders, om maar eens wat te noemen.” Henk knikt instemmend: ‘Migranten bepalen ook de ziel van een stad.”

Drie leden van het bestuur van HVA: secretaris Henk de Kruik, voorzitter Ruud Roemer en penningmeester Lucas Zimmerman. Foto: Arnoud van Soest.

Bruisende popstad

De historische vereniging besteedt dus niet alleen aandacht aan gebeurtenissen die zich eeuwen geleden hebben afgespeeld. Tussen 1960 en 1980 was Alkmaar een bruisende popstad. Secretaris Henk was namens de HVA betrokken bij de uitgave van een kaart met een wandeling langs de zestien poppodia die Alkmaar ooit heeft gekend. De wandeling is uitgegeven door een door oud-gemeenteraadsleden opgerichte stichting, Alkmaarders op de Kaart, die historische figuren in het zonnetje wil zetten, al was het alleen maar om te laten zien dat Alkmaar meer heeft te bieden dan alleen kaas.

De Superstars, die in februari 2025 optraden tijdens het Local Legends-evenement in Poppodium Victorie bestond onder andere uit twee mannen van het Lowland Trio, twee dames van de Wanda’s, Leo van Etten van de VIPS, Karl Peter Birekhoven (zanger van The Pieters Brothers) en de zanger van Memphis Revisited. Foto: Henk de Kruik.

The Wanda’s

De kaart, die onder andere bij de bibliotheek is te verkrijgen, werd in februari gepresenteerd op een middag in poppodium Victorie waar een aantal Alkmaarse bands van weleer optraden. De presentatie werd door vijfhonderd mensen bijgewoond en de opbrengst ging naar een stichting die instrumenten koopt voor kinderen die dat niet kunnen betalen.

Eén van de optredende bands was de gelegenheidsformatie Alkmaar Super Stars Band, met twee oud-leden van het Lowland Trio, dat legendarisch werd met liedjes als ‘Trouw niet voor je veertig bent’ en ‘Ik kan geen kikker van de kant af duwen.” En niet te vergeten natuurlijk enkele oud-leden van Neerlands eerste geheel uit vrouwen bestaande punkformatie, The Wanda’s. Henk: “Dat waren meiden die geen muziek konden lezen, eigenlijk ook niet konden spelen, maar dat was niet zo erg. Als je maar gelijk begon en gelijk eindigde. En tussendoor vooral héél hard speelde.”

Eind van dit jaar verschijnt er een boek met honderd historische winkelpuien in Alkmaar. “We geven al jaren een prijs aan winkeliers die wat moois van hun winkelpui maken,”vertelt penningmeester Lucas, “maar er zijn ook puien die al honderd jaar niet vervangen zijn. Zo is het idee ontstaan om honderd puien die nog in originele staat verkeren in één boek samen te brengen.”

Meer informatie over Historische Vereniging Alkmaar is hier te vinden.

Auteur: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 16/07/2025