2 min

Oorsprong

Het Oer-IJ is de meest noordelijke vertakking van de Rijn, die via de Vecht en een voedselrijke delta ter hoogte van Castricum in de Noordzee mondt. Rond 2500 v.Chr. ligt het Oer-IJ bij het huidige Velsen en Beverwijk. De oorsprong van het Oer-IJ ligt in de late ijstijd (ca. 10.000 v.Chr.). Als het ijs begint te smelten ontstaat er een hele nieuwe kustlijn (verder landinwaarts dan de huidige kustlijn). Duinen zijn er dan nog niet maar de zee begint zandbanken op te werpen waardoor strandwallen ontstaan en zo beginnen de duinen zich te vormen. Het oorspronkelijke stroomgebied van het Oer-IJ strekt zich uit van de Noordzee bij Castricum tot aan het IJmeer.

De Slufter op Texel. Beeld: Flickr.com, Johan Wieland.

Eerste bewoning

Vanaf het moment dat er droge stukken land zijn, beginnen mensen een bestaan op te bouwen rond de monding van het Oer-IJ. Op de hogere strandwallen wordt gebouwd en de drassige laaggelegen gronden zijn bij uitstek geschikt voor de akkerbouw. Bij stormvloed overstromen de akkers en als het water zich terugtrekt blijft een laag vruchtbaar slib achter. De grond is vruchtbaar en makkelijk te bewerken. Er is genoeg materiaal zoals hout, riet en klei om huizen te bouwen. Er is drinkwater en het klimaat is aangenaam. Er moet een grote rijkdom aan vissen en vogels geweest zijn en bovendien veel vossen, bevers en otters. Het waterrijke gebied van het Oer-IJ is ideaal voor moerasdieren. En hoewel langzaam maar zeker een groot gedeelte van het gebied in cultuur wordt gebracht, zijn zeker uitgestrekte delen van het veen verlaten en erg rustig.

Otters waren veel voorkomend in het Oer-IJ. Beeld: Flickr.com, mrjamie.

Het Oer-IJ slibt dicht

Uiteindelijk slibt de monding van het Oer-IJ dicht. Rond 1200 wordt stap voor stap het Oer-IJ ingekaderd door de aanleg van de IJdijken. Met deze langzame verandering van water naar land neemt de bewoning toe en ontstaan dorpjes en steden. Tegenwoordig wordt deze regio de IJmond genoemd.

Impressie van de omstreken van Amsterdam rond 1250. Beeld: Dienst Ruimtelijke Ordening.

Onbekend en ondergewaardeerd

Het Oer-IJ is waarschijnlijk de meeste onzichtbare en ondergewaardeerde structuurlijn in Nederland. Het Oer-IJ is bovendien een relatief onbekend begrip. Tegelijk groeit nu wel het besef dat het Oer-IJ een verborgen schat is. Tot nu toe heeft het begrip betekenis door de archeologie. Vooral door enkele spectaculaire historische opgravingen die veelal werden gedaan ten behoeve van hedendaagse ingrepen in het landschap. De structuur van het Oer-IJ laat een fascinerende ontstaansgeschiedenis zien.

Voor meer informatie, zie de website van Stichting Oer-IJ.

Auteur: Eva van Dijk.

Het Oer-IJ krijgt betekenis door de archeologie. Beeld: Bureau Monumenten & Archeologie.

Publicatiedatum: 23/06/2011