Het is 20 mei 1897. De ochtendmist hangt nog in flarden boven de weilanden van Waterland. In Ransdorp is het geplons van roeiriemen te horen in de stille morgen. Een schuit met zes man aan de riemen en één aan het roer komt de Weersloot op geroeid. Het is ‘De Nieuwe Kaai’, de eerste melkschuit die vandaag vertrekt, de schuit van de broers Dirk en Arend Honingh en Willem Korstman. Omdat de wind verstek laat gaan blijven de masten en de zeilen naar beneden. De mannen roeien hun boot met regelmatige slagen richting Schellingwoude, waar ze via de Achtersloot koers zetten naar Nieuwendam.

Voor dag en dauw

In zware vaten staat de lading melk in de schuit. De boeren uit Ransdorp hebben in de ochtendschemering hun verse melk naar de melksteiger van het dorp gebracht. De melkvaten waarin het kostbare vocht wordt getransporteerd wegen zo’n 90 kilo. Ze moeten met twee man voorzichtig worden opgetild en in de melkschuit gezet. Terwijl ze daarmee bezig zijn komt een laatkomer nog met zijn melk aan. ‘Op de schuit melken,’ is een bekende uitdrukking in Waterland. Het betekent zoveel als: op tijd melken, zodat de melk nog mee kan met de melkschuit die om zes uur vertrekt naar Amsterdam.

Het Open IJ

Via de sluis in Nieuwendam bereikt De Nieuwe Kaai het open water van het IJ. Een inmiddels opgestoken briesje uit het noordoosten doet de mannen besluiten om de masten op te zetten en onder zeil verder te gaan. Na enkele minuten varen ze voor de wind naar de stad aan de overkant. “Er staat weinig golfslag vandaag. Dat heb ik wel anders meegemaakt”, bromt de oudste van de roeiers tegen zijn veel jongere buurman. “Dertig jaar geleden ben ik hier een keer bijna verzopen. Je had toen nog stroming, de Oranjesluizen bestonden nog niet. Als het tij naar binnen liep en de wind stond er tegen in, dan kon je wat beleven. Golven man, huizenhoog. In een windvlaag schepten we opeens water. Gelukkig zijn we niet omgeslagen, maar het had maar een haartje gescheeld.”

Melkschuit op het IJ in de zeventiende eeuw.

Melkschuit op het IJ in de zeventiende eeuw.

Nieuwe melkmarkt

De melkschuit schiet aardig op. Vlak voor het spoorwegviaduct bij het Centraal Station worden de zeilen opgerold en gaan de masten plat. De roeiers buigen zich weer over hun riemen. “Houd de gang erin mannen”, roept de roerganger. In het halfduister onder de spoorbrug worden zijn woorden overstemd door het lawaai van een stoomtrein die het station uitrijdt. De Nieuwe Kaai zet koers naar de Prins Hendrikkade. Daar, voor de Sint-Nicolaaskerk is de melkmarkt voor de melkschuiten uit Oost-Waterland. De melkslijters staan met hun handkarren al te wachten op de kade. Deze afmeerplek heeft zijn naam gegeven aan de melkschuit van Arend, Dirk en Willem: De Nieuwe Kaai. Nog niet zo lang geleden meerden de melkschuiten uit Ransdorp en Zunderdorp af aan de Geldersekade, maar daar werd het te druk. Er was te weinig ruimte voor de toenemende vraag naar melk in het snel groeiende Amsterdam. De nieuwe melkmarkt aan de Prins Hendrikkade bood uitkomst.

Wachtende melkslijters

De melkschuit De Nieuwe Kaai wordt vastgemaakt en de melkvaten worden op de wal gehesen. Niet veel later komen er twee melkschuiten uit Zunderdorp aan. Als laatste verschijnt ‘De Jonge Willem’ uit Ransdorp. Die moet nu als buitenste vastmaken. Mopperend verslepen de roeiers hun zware last over de andere schuiten naar de kade waar hun vracht wordt overgenomen door de melkslijters die ongeduldig zijn geworden door de late aankomst. De andere slijters zijn al lang vertrokken naar hun melkwijken in de stad.

Auteur: Anton Wegman.

Dit verhaal werd geschreven ter gelegenheid van de 3e Dag van de Amsterdamse Geschiedenis (26 juni 2011).

Gevelsteen met melkmeisje, 1607.

Gevelsteen met melkmeisje, 1607.

Bronnen

Meer weten over de Waterlandse melkschuiten?
Ga naar www.waterlandsemelkschuit.nl
Of lees het boek De Waterlandse melkschuit, door Anton Wegman, dat te bestellen is via die website.

Publicatiedatum: 23/06/2011