4 min

De heksenkrans

In Holysloot, een dorp in het dunbevolkte landelijke deel  in het noorden van Amsterdam, woonde eens een bakker. Zijn kind was ziek en werd maar niet beter. Toen het hoofdkussen van het kind werd opengemaakt bleken de veren in het kussen heksenkransen te hebben gevormd. De woedende bakker gooide het kussen direct in het vuur. Omdat de heksenkrans een directe band met de heks zelf vertegenwoordigde, werd zij gedwongen om te komen als het kussen werd verbrand of in de doofpot werd gestopt. De volgende ochtend kwam de oude buurvrouw van de bakker langs. ‘Zeg buurman, kunt u een gulden wisselen? Ik zit vol met brandblaren,’ zei ze.  Dreigend sprak de bakker: ‘Dat heb ik gedaan, die blaren, maak mijn kind weer beter, of ik gooi jou ook in de oven!’ De doodsbange heks verbrak haar betovering, en het kind werd weer beter. Een persoon met een heksenkrans in zijn of haar kussen, moest wel betoverd zijn door een heks. Als deze verenkrans werd aangetroffen met de veren in elkaar gekruld, was ziekte het gevolg van de betovering. In werkelijkheid werd een heksenkrans vaak gevormd door veren die samenklonterden als een kussen oud en doorgezweet was. De sloop liet dan aan de binnenkant draadjes los waar de veren zich aan hechtten. Soms was dat toevallig in de vorm van een krans.

De gifmengende heks. Beeld: David Teniers, ca. 1645 – 1649 (RKD).

Zwarte katten

Op een avond was een man pannenkoeken aan het bakken in Uitdam, een klein dorp aan het Markermeer. Een zwarte kat drong binnen in het huis van de man en sprak opeens: ‘miauw, pannenkoeken bakken en meel borgen, kan ik ook wel.’ De man was niet bang, en gooide de kokende olie uit de pan over de kat heen. De volgende ochtend vertelde zijn buurman, dat zijn vrouw gezond naar bed was gegaan, maar met brandwonden was opgestaan. Zij moest wel een heks zijn, die zich had veranderd in een zwarte kat. Omdat heksen, maar ook duivels zich konden veranderen in de gedaante van een zwarte kat, werd de zwarte kat lang geleden al beschouwd als het vleesgeworden kwaad. Ook vandaag zijn veel mensen er nog van overtuigd dat een zwarte kat die je pad kruist en van je wegloopt, ongeluk met zich meebrengt.

Zwarte kat. Beeld: Geert Orye via Flickr.

Voortekens

In het dorpje Watergang woonde een vrouw die op een avond alleen thuis was. Plotseling hoorde ze een oorverdovend geraas alsof de blokken turf die ze boven bewaarde, werden omgegooid. De vrouw was nergens bang voor, en ging de donkere trap op naar boven om te kijken wat er aan de hand was. De turfblokken lagen nog keurig opgestapeld, maar de vrouw zag wel de schim van een duif vliegen. Een paar dagen later stierf haar broer. De schim van de duif moest wel een voorteken zijn geweest. Voortekens zijn dingen of gebeurtenissen die verwijzen naar de toekomst. De Romeinen geloofden al in voortekens en noemden dit ‘omens‘. Bekende voortekens zijn de vlucht van vogels of de beweging van hemellichamen. Aan de hand hiervan zouden voorspellingen kunnen worden gedaan over toekomstige ontwikkelingen.

Omens in de kroniek van Neurenberg, Hartmann Schedel (1440 – 1514). Beeld: Wikimedia Commons

De witte gedaante

In 1839 gebeurde er iets vreemds in een boerenwoning in Zunderdorp. Het meisje dat daar met haar oma woonde, werd iedere nacht geschopt en geslagen. De inwoners van het dorp dachten dat de grootmoeder het meisje had betoverd, en de gemeenteraad besloot zich met de zaak te bemoeien. Zes dappere mannen waakten iedere nacht bij het meisje, maar zagen niets. Ze dachten dat het meisje hen voor de gek hield. Toen ze haar handen en benen vastbonden, kwamen ze er achter dat zij het zelf niet kon zijn. Ze riep steeds: ‘ik voel het komen, daar komt het weer aan!’ Op een winterochtend zagen de bewakers van het meisje een witte gedaante, die ze volgden tot het Achtergat bij de Broekermeerdijk. Daar verdween de gestalte, en niemand zag deze ooit weer. Kort daarna stierf de grootmoeder. Witte gedaantes spelen vaak een rol in spookverhalen, sagen of mythen. Soms waren zij goedaardige en soms kwaadaardige figuren. Ook kwam het voor dat het de geest van een heks was, of dat een witte gedaante een voorbode was voor een persoon die zou sterven.

Dansende elfen op een meer, August Malström, 1866. Beeld: Wikimedia Commons.

Maria Huilt

Op een dag in 1997 begon het Mariabeeld in een kapel in het Boelenspark in Volendam opeens rode tranen te huilen. Toen de politie die langskwam de tranen wegveegde, rolden er meteen weer nieuwe tranen over het gezicht  van Maria. De tranen werden opgestuurd naar een laboratorium om te onderzoeken om welke stof het ging. Het onderzoek naar de tranen wees uit dat deze van mensenbloed waren. Lokale Mariavereerders en bedevaartgangers uit de wijde omtrek overspoelden Volendam om het beeldje met eigen ogen te aanschouwen.

De Madonna in Volendam is niet de enige bekende legende over huilende Mariabeelden. In 1995 huilde een Mariabeeld in Brunssum in Limburg ook rode tranen. Na onderzoek bleek dat de hars, waarmee de ogen van het beeld vastzaten, door de hitte was gaan smelten.

De Maagd Maria, door Giovanni Battista Salvi da Sassoferrato, 1640 – 1650. beeld: Wikimedia Commons.

Meer Waterlands bijgeloof? Bekijk hier de Sagenjager van het Meertens Instituut.

Publicatiedatum: 05/11/2015