Het contrast met de historie kan haast niet groter: in 1918 werden in dezelfde vertrekken principiële dienstweigeraars vastgehouden. En vlak na de Tweede Wereldoorlog zijn hier NSB-ers en andere collaborateurs onder erbarmelijke omstandigheden gevangen gezet. Na een ingrijpende renovatie leeft het fort als nooit tevoren. Waar in de geschutskoepel vroeger kanonnen en mitrailleurs stonden, kunnen de hotelgasten zich nu laten onderdompelen in de “experience douche-straat”. Maar ondanks deze radicale functieverandering is op veel plekken de historie nog zichtbaar. Door behoud van alle oorspronkelijke materialen en details waant men zich nog steeds in een robuust militair verdedigingswerk.

Knik in de linie

Fort aan de Nekkerweg behoorde niet tot het oorspronkelijk ontwerp van de Stelling van Amsterdam, zoals deze in 1880 werd vastgesteld. Het fort werd pas later aan het tracé toegevoegd. Het kwam twee kilometer ten noorden van de ringdijk te liggen en zorgde voor een knik in de hoofdverdedigingslinie. Het tracé volgde hier oorspronkelijk het Noord-Hollands Kanaal (in feite de zuidelijke ringdijk van de Beemster). Ook drie andere forten in de Beemster zijn aan dit kanaal gelegen, te weten Fort aan de Jisperweg, Fort aan de Middenweg en Fort bij Spijkerboor. Om te voorkomen dat het dorpje Zuidoostbeemster bij inundatie van de Beemsterpolder onder water zou komen te staan, werd zowel de Nekkerweg als de Volgerweg opgehoogd. Fort aan de Nekkerweg werd gebouwd om te voorkomen dat een eventuele vijand zich gemakkelijk via deze twee verhoogde wegen door een geïnundeerde Beemster kon verplaatsen.

Respect voor fortenbouwers

De forten aan het Noordfront zijn als laatste groep gebouwd en behoren hiermee tot de modernste betonnen forten van de Stelling. Maar ten tijde van de bouw was de technische kennis over beton nog niet ver ontwikkeld. Het bouwen van de forten was dan ook een bouwkundig avontuur. Maar wel een dat achteraf als geslaagd bestempeld mag worden. Tijdens de recente renovatie bleek hoe veel de fortenbouwers destijds met beperkte middelen al konden bereiken. Regelmatig stond men op de bouwplaats versteld van de slimmigheid uit het begin van de 20ste eeuw.

Massieve constructie

Het fort is opgebouwd uit betonnen compartimenten van elk 5 meter. Eerst werden de betonnen wanden gestort tot aan de ‘knik’ van het plafond. Daarna werden deze ruimten gevuld met zand. Hierover heen kwam een houten bekisting. De afdruk van de houten schotten zijn nog steeds zichtbaar in het gewelfde plafond. Over deze houten bekisting is vervolgens een nieuwe laag beton gestort voor het plafond. Tijdens de ingrijpende verbouwing bleek met welke precisie er indertijd werd gebouwd, op de millimeter nauwkeurig. Ook bleek dat de fundering nog prima in orde was. Alle heipalen stonden keurig onder water en paalrot was in geen velden of wegen te bekennen.

Verschillende gasten

Fort aan de Nekkerweg heeft in zijn historie aan verschillende groepen onderdak geboden. In eerste instantie natuurlijk aan gewone soldaten tijdens de mobilisatie voor de Eerste Wereldoorlog. Maar een paar jaar na oplevering kwamen ook andere gebruikers. Eind 1917 werd het fort, samen met het verderop gelegen Fort bij Spijkerboor, aangewezen als militair huis van bewaring. Twee jaar lang werden in de voormalige manschappenkamers principiële dienstweigeraars vastgehouden. Meteen na de Tweede Wereldoorlog werd het fort eveneens als gevangenis gebruikt, nu voor ‘foute Nederlanders’. Meerdere forten boven het Noordzeekanaal kregen deze tijdelijke functie, waaronder ook de drie andere forten in de Beemster. In de vijftiger en zestiger jaren deed Fort aan de Nekkerweg dienst als ontmantelingfort voor oude munitie en opslag voor springstoffen. Het fort heeft de afgelopen twintig jaar leeggestaan.

Fortenfamilie Bart

De huidige eigenaren hebben al lang een binding met de Stelling van Amsterdam. Eerst met de opslag van wijnen in Fort bij Spijkerboor en later met het gebruik van Fort benoorden Purmerend als wijnhandel. En nu met de herbestemming van dit fort. Met recht kan je zeggen dat de liefde voor forten met de paplepel is ingegoten bij de huidige eigenaar, Frank Bart. Hij heeft het fort van Waterschap Waterland in erfpacht genomen met het idee om het militaire bastion te transformeren in een wellnessresort. Vanaf het begin stond vast dat het oorspronkelijke karakter van het gebouw beleefbaar moest blijven.

Herbestemmende restauratie

Bewust worden veel historische details hergebruikt, zoals de lampen, kozijnen en stalen deuren. Bijzonder is dat de oorspronkelijke ontijzeringsinstallatie voor de drinkwatervoorziening is opgeknapt en nu wordt hergebruikt. De zandlaag op het dak vangt het hemelwater op. Door het regenwater door de oorspronkelijke zuiverings- en ontijzeringsinstallaties te pompen wordt het water gefilterd en opgeslagen in de drie reinwaterkelders. Vanuit hier wordt het water teruggepompt voor gebruik in de nieuwe watervoorzieningen.

Zeer bijzonder is dat de originele betonnen buitenmuur van het fort zichtbaar is geworden. Bij alle andere forten gaat deze muur verscholen onder een dikke deklaag van zand, aarde en gras. Tegen de buitenmuur zijn twee nieuw gedeelten aangebouwd voor een restaurant en een conferentieruimte. Hier hebben de bezoekers een goed zicht op deze indrukwekkende betonnen muur.

Ondanks de nieuwe luxueuze functie heeft het fort zijn robuuste uitstraling als militair bouwwerk weten te behouden. De nieuwe gasten kunnen de geschiedenis van het gebouw nog steeds lezen en ervaren.

Tekst: Jephta Dullaart

Meer informatie

Meer informatie over Fort aan de Nekkerweg kunt u vinden op de volgende websites:

• Fortresort Beemster
• Hollandse Waterlinies
• Fort aan de Nekkerweg
• Bewaringskampen

Publicatiedatum: 09/05/2012