Fiep Westendorp: meer dan Jip & Janneke

Bij Fiep Westendorp (1916-2004) denken we misschien het eerst aan Jip en Janneke, maar het oeuvre van de tekenares was veel groter dan dat. Tekenen vond ze het leukste wat er was. Ze tekende zelfs zoveel dat na haar dood boekjes en tekenfilms konden worden gemaakt van het door haar gemaakte materiaal. Een overzicht van haar leven vol tekeningen.

4 min

Kleine Fiep

Fiep werd geboren op 17 december 1916 in Zaltbommel als Sophia Maria Westendorp. Ze was het tweede kind en de eerste dochter van onderwijzer Willem Westendorp en moeder Hannete Campagne. Haar vader was een strenge en driftige man, wat tot de nodige ruzies tussen vader en dochter leidde. Kleine Fiep tekende van kind af aan en het was duidelijk dat ze talent had. Haar ouders steunden Fiep in haar keuze te gaan tekenen. Haar vader waarschuwde haar wel voor het arme bestaan van een kunstenaar.

Jip, Janneke en hun hond Takkie zijn de bekendste figuren die Fiep heeft getekend. Dit beeld staat in Zaltbommel.

De eerste tekeningen

Na de HBS in Zaltbommel ging Fiep naar de Koninklijke School voor Kunst, Techniek en Ambacht in Den Bosch. Hier kon ze alle teken- en schildertechnieken bestuderen, maar moest ze ook vakken volgen als technisch Duits en beschrijvende meetkunde. Fiep was het enige meisje in de klas, maar liet zich niet van de wijs brengen en haalde haar diploma. Daarna werd ze toegelaten tot de kunstacademie in Rotterdam. De eerste tekenopdracht kreeg ze in 1937. Ze maakte illustraties voor een VVV-gids van haar geboorteplaats. De tekeningen laten duidelijk invloeden zien van tekenaar Anton Pieck.

Oorlog

Door het bombardement op Rotterdam in 1940 werd de kunstacademie, waar Fiep sinds kort haar eigen atelier had, verwoest. Alle etsen en etsplaten van Fiep uit die periode zijn daarbij verloren gegaan. Fiep verhuisde naar Den Haag en huurde een huis van Jan van Rheenen. Ze werkte er als illustrator voor het tijdschrift ‘Cinema en Theater’, wat Van Rheenen uitgaf. Toen haar duidelijk werd dat Van Rheenen met de Duitsers sympathiseerde, stopte ze direct haar werkzaamheden.

Ze vond onderdak bij Clara Eggink en dichter Jan Campert. Clara en Fiep hadden elkaar leren kennen in een artiestencafé. Fiep deed opdrachten voor de ANWB en het nieuwe Financieele Dagblad. In 1943 verhuisde Fiep door de oorlogsomstandigheden terug naar haar ouders in Zaltbommel en hielp samen met haar broer bij het vervalsen van persoonsbewijzen. Ook maakte ze voor de geallieerden situatieschetsen van de oevers van de Waal.

Krullevaar is een van de personages uit Puk van de Petteflet, geschreven door Annie M.G.Schmidt. Deze en vele andere figuren getekend van Fiep Westendorp zijn afgebeeld in een fietstunnel in Kapelle.

Het Amsterdamse

Het huis van Clara en Jan was een verzamelplaats geweest voor artiesten en literaire figuren. Fiep had daar onder andere schrijver Roland Holst en journalist Simon Carmiggelt leren kennen. Na de oorlog kwam ze hierdoor terecht in de kring van Vrij Nederland en Het Parool in Amsterdam. Na de bevrijding kon Fiep direct aan het werk voor Vrij Nederland, waarvoor ze ook politieke tekeningen moest maken. Dit lag haar minder goed en ze had soms grote moeite met de opdrachten. Ze tekende veel liever stripjes.

Dat kon ze doen voor het Parool waar ze in 1946 aan de slag ging. Via deze krant leerde ze Annie M.G. Schmidt kennen, wat het begin was van een levenslange vriendschap. Vanaf 1952 maakte Fiep de tekeningen bij Schmidts verhaaltjes van Jip en Janneke op de kinderpagina van Het Parool. Ze koos hierbij voor een tekening in silhouet. De poppetjes waren een groot succes en werden veelvuldig afgedrukt op mokken, bordjes en andere spullen. De samenwerking met Annie M.G. Schmidt was toen pas net begonnen. Fiep zou nog veel meer van haar verhalen illustreren zoals Puk van de Petteflet, Otje en Floddertje.

Pim en Pom. Bij de versjes van Mies Bouyhuis tekende Fiep de katjes Pim en Pom die wekelijks in Het Parool verschenen. Beeld: Glennis Tracey, Flickr.

Pim & Pom

Na vijf jaar Jip & Janneke begon Fiep aan een nieuwe serie in het Parool, dit keer in samenwerking met Mies Bouhuys. De serie over de twee katjes Pim en Pom verscheen weer wekelijks in de krant. Omdat Fiep zoveel getekend had en ook na haar dood nog zoveel tekeningen werden gevonden die nooit eerder waren gepubliceerd, werd besloten om nog meer boekjes van Pim en Pom uit te geven. In 2008 waren de kattenvriendjes zelfs te zien in hun eigen tv serie. In 2013 draaide ‘Pim en Pim de film’, gebaseerd op Fieps tekeningen, in de bioscopen.

Nalatenschap

Naast haar illustraties in de kranten heeft Fiep voor diverse instellingen illustraties gemaakt. Zo heeft ze gewerkt voor de KLM en in 1969 mocht ze als eerste Nederlandse illustratrice voor Unicef tekeningen maken voor de kalender en wenskaarten. De tekeningen van Fiep zijn alom bekend. In 1997 werd haar dan ook de Oeuvre Prijs uitgereikt door de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB).

In 2003 werd in de Kunsthal in Rotterdam een overzichtstentoonstelling gemaakt van haar oeuvre. Hierbij verscheen ook het boek Getekend: Fiep Westendorp. In hetzelfde jaar werd ze benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau. Een jaar later overleed Fiep aan een luchtweg infectie. Zij was 87 jaar geworden en werd begraven op de gemeentelijke begraafplaats in Laren, Noord-Holland.

Auteur: Saskia Groeneboer