Elswoutshoek

De naam zegt het al: historisch gezien is Elswoutshoek het een uithoek van landgoed Elswout. Het is gelegen aan de overgang van de binnenduinrand naar een vlakke strook land tussen Overveen en de oude stadskern van Haarlem. Onder Elswoutshoek wordt vooral het huis en zijn directe omgeving verstaan. Het overgrote deel van het huidige landgoed met de hoger gelegen terreinen maakte tot het midden van de twintigste eeuw deel uit van Elswout.

2 min

Ontstaan

Elswoutshoek ontstaat rond 1690 als een bescheiden hofstede met een tuintje. Een eeuw later verandert het omgevende duinlandschap in een zanderij.

Met de bouw van het nieuwe huis in 1809 – wordt huis Elswoutshoek feitelijk een soort van tegenhanger van huis Elswout. Dit laatste huis, met de nu bij Elswoutshoek horende terreinen, krijgt na 1781 onder mr. Jacob Boreel, diens kinderen en vervolgens Willem Borski I een parkaanleg in ‘Engelse’ landschapsstijl. Voor 1812 krijgt niet alleen het nieuwe huis van Elswoutshoek een slingertuin, ook het duinterrein van de zanderij van Elswout wordt dan voor de helft ingevuld als ‘Engelse’ landschapstuin. De zanderij gaat ook na 1812 door, tot rond 1850. Het slingerende tracé van de afzandingssloten laat vermoeden dat bij het afgraven al rekening is gehouden met een toekomstige parkaanleg. In het midden van de zanderijsloten bleef een plateau uitgespaard. Dit werd het eiland dat nu nog de grote vorm van Elswoutshoek bepaalt.

Op de afgezande strook langs de Elswoutslaan in de richting van Elswout bevinden zich vanaf 1810 de groentetuinen van Elswout, met een klein gebouwtje uit dezelfde tijd. De moestuinen zijn nu weilanden, maar er staat nog steeds een gebouwtje op deze plek.

Het huis Elswoutshoek uit 1809 wordt rond 1840 verbouwd en krijgt twintig jaar later een stalgebouw aan de overkant van de Elswoutslaan. Dit stalgebouw (Elswoutslaan 3) bestaat nog, maar maakt geen deel meer uit van Elswoutshoek.

De eigenaar van Elswout, Willem Borski II geeft in 1883 opdracht aan de bekende Duitse landschapsarchitect Eduard Petzold om een plan te maken voor het hele landgoed Elswout, dus ook voor het zanderijterrein. Nieuw is onder meer de plaatsing van een koepel met zicht richting Duinlust. De koepel bestaat nog, maar wordt in de twintigste eeuw naar Elswout verplaatst. Huis Elswoutshoek, in 1909 al een keer verbouwd door architect Foeke Kuipers , wordt in 1920 opnieuw uitgebreid.

De hofstede Elswoutshoek, zuidwestzijde en weg (Duinlustweg), ziende naar het oosten. Collectie Noord-Hollands Archief.

In 1924-‘25 bouwt men een houten zomerhuis (‘cottage’ of ‘clubhuis’) in de tuin. Helaas brand dit huisje af. Voor het vlakke terrein tussen het zomerhuis en het hoofdhuis wordt in 1929 een tuin met rosarium en een ovaal waterbassin ontworpen. De bloementuin van Bleeker is als nieuw-architectonische tuin ontworpen. Trappen, steunmuurtjes en een waterbassin bestaan nog, zij het in gehavende toestand. Sinds 2010 maakt de landschapsarchitect Michael van Gessel ontwerpen voor de herontwikkeling van Elswoutshoek.

Elswoutshoek heeft zijn reliëf gekregen door afzanding in de negentiende eeuw. Huis en park hebben het lange jaren zonder onderhoud moeten stellen en verkeren op het moment in slechte staat. Er zijn plannen voor een nieuw woonhuis en de renovatie van het oude huis en park.

Particulier terrein, niet toegankelijk voor publiek