3 min

Het is een protestantse kerk, voorheen Nederlands Hervormd. Vermeldenswaard is de neoclassicistische stijl en het grondplan dat de vorm heeft van een Grieks kruis. Op deze plek hebben zeker drie eerdere kerken gestaan, vanaf 1000 en wellicht nog eerder. In 1585 ging de rooms-katholieke kerk over in protestantse handen.

De Amstelkerk in Ouderkerk staat op de plek waar de eerste pioniers in Amstelland zich vestigden. Hier verrees rond het jaar 1000 een kerkje van hout. De Amstelkerk dateert uit 1775. Beeld: Marry en Piet de Boer.

Van hout naar tufsteen

Het eerste houten kerkje werd vervangen door een exemplaar van tufsteen, zo rond het jaar 1100. Hoe dat kerkje er heeft uitgezien is niet bekend. We kunnen op grond van de tijd waarin het gebouwd is aannemen dat het in romaanse stijl uitgevoerd was. Na 1200 werd deze kerk afgebroken en verrees op dezelfde plaats een derde kerk. Hiervan zijn wel enkele afbeeldingen bewaard gebleven. Daarop zien we een bescheiden kerk in gotische stijl.

Gewijd aan de H. Urbanus

Deze kerk was, evenals andere kerken in Amstelland, gewijd aan de Heilige Urbanus. De heren van Aemstel hadden een voorliefde voor deze heilige, die gold als patroon van de adel en van de wijnbouwers. In 1578 ging Amsterdam over tot het protestantisme. Ouderkerk volgde enkele jaren later. Het kerkgebouw werd overgenomen door de protestanten, de beelden en altaren werden verwijderd en het gebouw werd ingericht voor de protestantse kerkdienst. Deze overgang lijkt zich overigens voltrokken te hebben zonder de taferelen die zich in 1566 tijdens de Beeldenstorm in Amsterdam en op andere plaatsen voorgedaan hebben.

De Amstelkerk. Foto: Monumenten Ouder-Amstel.

Bouwvallig

In het vierde kwart van de achttiende eeuw bleek de eeuwenoude kerk zo bouwvallig – de toren was al door blikseminslag in 1674 ingestort – dat besloten werd de kerk af te breken en met behulp van Amsterdams geld en een Amsterdamse architect, de stadsbouwmeester Jacob Eduard de Witte, een nieuwe kerk te bouwen. Deze kwam in 1775 gereed en is nog steeds in gebruik. Tot voor kort was ze eigendom van de Nederlandse Hervormde Kerk. Nu biedt ze plaats aan de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), de fusiekerk waarin de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken en de Evangelisch-Lutherse Kerk zijn opgegaan. Het interieur is net als het exterieur nauwelijks versierd. Bezienswaardig zijn de preekstoel, de herenbank en het orgel uit 1865.

Buitenplaats Wiltenburg

Op de plaats waar nu de pastorie van de Amstelkerk staat stond vroeger de buitenplaats Wiltenburg. Later werd het pand aangeduid als bierschouwerij of bierstekerij. Een bierstekerij mocht bier vervoeren en afleveren dat elders was gebrouwen. Geen wonder dat dit vervoersbedrijf langs de Amstel lag. In 1790 verkochten de toenmalige eigenaars de buitenplaats aan de kerkmeesters die dringend verlegen waren om grond voor een pastorie. Het nieuwe onderkomen voor de dominee is op de plaats van Wiltenburg gebouwd. In 1893 is deze woning gesloopt en de huidige pastorie ervoor in de plaats gekomen. Men noemt deze pastorie wel de mooiste pastorie van Nederland, prachtig gelegen aan de Amstel maar helaas slechts eensteens gebouwd. Daarom was de pastorie in de winter erg koud. Gelukkig is in de jaren negentig van de vorige eeuw het pand grondig gerestaureerd.

De ‘mooiste pastorie van Nederland’ verrijst statig achter een poort die nog ouder is dan de pastorie zelf. Beeld: Marry en Piet de Boer.

Theekoepel

In de tuin staat een eenvoudige theekoepel. De poort van de pastorie stamt uit de eerste periode van de pastorie en is dus ouder dan de huidige pastorie. De pastorie, de toegangspoort, het hekwerk, de theekoepel en de wagenschuur zijn allemaal rijksmonument. De kerk staat aan de Kerkstraat 11.

Auteur: Peter Lichtenveldt, Alex de Boer en Mark Homan

Publicatiedatum: 27/04/2011