Een Goois vrouwtje van 500 jaar oud

Na ruim anderhalve eeuw keerde het ‘Gooisch Vrouwtje’ in 2015 terug in de Grote Kerk Naarden. Het eikenhouten figuurtje van een vrouw met gevouwen handen sierde tot 1862 het hoofdorgel van de kerk. Maar wie was deze dame precies en welke omzwervingen heeft ze meegemaakt?

3 min

Het lijkt alsof ze vlak langs je heen staart, eeuwig in gebed verzonken. Haar blik is ernstig, doch sereen. Ze houdt haar handen devoot gevouwen voor haar kostbare jurk met modieuze pofmouwen, die naar beneden toe wijd uitlopen. Het haar ligt gevlochten over een netvormige kap. Als bewijs van haar ouderdom draagt zij enkele krassen en kleine beschadigingen. Het zijn stille getuigen van de weg die zij heeft afgelegd naar het heden.

Ooit behoorde het vrouwtje tot een gezelschap van tien heren, die tezamen met een griffioen, een wildeman, een adelaar en een leeuw de laatgotische orgelkast van de Grote Kerk Naarden sierden. Het oude orgel en de bijbehorende houten kast met panelen stamt uit de periode 1510 tot 1520. De heren dragen stuk voor een stuk een wapen en een wapenschild. De schilden moeten oorspronkelijk bont beschilderd zijn geweest, maar hebben tegenwoordig de simpele bruine kleur van eikenhout.

Jan Eerstensz. van Schayck, ‘Gooisch Vrouwtje’, ca. 1510-1520. Collectie Rijksmuseum Amsterdam.

Invloedrijke dame

Mogelijk stellen de heren op de panelen de graven van Holland voor. Over de identiteit van het vrouwtje gaan uiteenlopende verhalen de ronde. De aanwezigheid van de andere graven zou erop kunnen duiden dat ze Jacoba van Beieren (1401-1436), gravin van Holland, Zeeland en Henegouwen, moet voorstellen. Ze zou ook een kluizenares kunnen zijn, die haar leven aan God gewijd heeft. Zulke devote dames volgden de mis niet in het openbaar, maar vanachter een klein venster in de kerk. Precies in zo’n venster is het Gooisch Vrouwtje nu in de Naardense kerk teruggeplaatst.

Het meest voor de hand liggend is misschien nog wel dat ze een bekende was van de kerk of van de beeldhouwer, Jan Eerstenszoon van Schayck (ca. 1470-1527). Zo zou ze best de minnares of de dochter van de schenker van het orgel geweest kunnen zijn – of misschien wel de schenker zelf. Of ze nu echt bestaan heeft of niet, ze is in ieder geval afgebeeld naar de schoonheidsidealen van haar tijd. Met een lange hals, ranke vingers en een hoog voorhoofd. Aan haar herkomst en haar fraaie voorkomen heeft ze de bijnaam ‘Gooisch Vrouwtje’ te danken.

De opstelling van de houten orgelpanelen in het Rijksmuseum Amsterdam. Foto via Grote Kerk Naarden.

Terug naar huis

Tot 1862 sierde het Gooisch Vrouwtje het orgel van de Grote Kerk Naarden. Het oude instrument overleefde vele reparaties en zelfs een blikseminslag, maar na zo’n 350 jaar was het orgel toch echt ‘op’. Het werd vervangen door een imposant Bätz-Witte orgel, dat er tegenwoordig nog steeds staat. Het houtsnijwerk van het zestiende-eeuwse orgel was bijna verloren gegaan. Gelukkig nam het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap de zorg voor de panelen op zich.

De tien panelen met de edellieden hebben een permanent onderkomen gekregen in het Rijksmuseum Amsterdam. Hier zijn ze te bezichtigen in de opstelling over de middeleeuwen en de renaissance. Het 500 jaar oude Gooisch Vrouwtje is in 2015 in langdurig bruikleen gegeven aan Stichting Grote Kerk Naarden. Hier pronkt ze vanuit een beschutte vitrine in een nis van de kerk. Zo is ze na anderhalve eeuw weer teruggekeerd naar de plek waar ze thuishoort.

Het Gooisch Vrouwtje in de Grote Kerk Naarden. Foto door Sarah Remmerts de Vries.

Op visite bij het Gooisch Vrouwtje

Wil je eens op visite bij het Gooisch Vrouwtje? Dat kan! De Grote Kerk Naarden is van mei tot en met augustus voor publiek geopend. Van woensdag tot en met zaterdag kan men er van 10.30-16.30 uur terecht, op zondagen van 13.30-16.30 uur. Ook zijn er dan rondleiders aanwezig, die vertellen over de geschiedenis en het beroemde tongewelf van de kerk.

Buiten deze maanden zijn groepsrondleidingen te boeken. Daarnaast vinden er het hele jaar door uiteenlopende activiteiten plaats, waaronder veel klassieke concerten. Kijk voor de actuele agenda op de website van de Grote Kerk Naarden.