Van een afstand was hij al te horen: het oudhollandse draaiorgel, dat met joviale liederen als ‘Heb je even voor mij’ de bezoekers van het Duurzaam Erfgoed Congres 2019 welkom heette. Het toneel was de monumentale Centrale Markthal op het terrein van het Food Center Amsterdam. Normaal gesproken een gesloten wereld, maar tijdens het congres werd het terrein tijdelijk opengesteld voor erfgoedprofessionals uit heel Nederland.

Een podium met talloze stoelen, statafels met versnaperingen en een enorme luchtfoto van Noord-Holland slaagden er nog niet in om de kolossale ruimte helemaal te vullen. Ook in enigszins vervallen staat was de grootsheid van de Markthal nog altijd imposant. Het enorme gebouw voorzag Amsterdam zo’n zestig jaar lang van verse producten. Op dit moment is de kolos in afwachting van een grondige restauratie en herbestemming door BOEi, waarna hij ruimte zal gaan bieden aan horeca en evenementen.

De Groene Menukaart

De Centrale Markthal is niet voor niets gekozen als locatie voor het Duurzaam Erfgoed Congres 2019. Monumenten zoals deze, maar ook bijvoorbeeld molens, forten en kerken, zijn lastig te onderhouden – laat staan te verduurzamen. Dit is een uitdaging waar eigenaren van monumenten in heel Nederland nu voor staan. Om hen op weg te helpen, lanceerde gedeputeerde Jack van der Hoek tijdens het congres De Groene Menukaart.

De Groene Menukaart is een initiatief van De Groene Grachten, adviseur en uitvoerbegeleider in het verduurzamen van historische gebouwen. Zij gaven tijdens één van de breakout sessies voorbeelden uit de praktijk. Zo waren ze benaderd door een bewoner van een vrijstaande woning in de Zaanstreek, een monumentaal pand met onder meer een houten gevel en marmeren vloeren. Door middel van goede isolatie en een warmtepompboiler zou de temperatuur een stuk aangenamer worden in huis. En zou het huis ook nog eens duurzamer worden, met minder energiekosten als bijkomend voordeel.

Inbreuk op erfgoed

Nu zijn dat geen maatregelen waarmee de monumentenstatus van het pand te discussie komt te staan. Maar wat als de eigenaar zichtbare zonnepanelen op een monumentaal dak wil aanbrengen? Mag je ingrijpen in erfgoed? Dat was de vraag die in de presentatie van Andy van den Dobbelsteen, hoogleraar Climate Design & Sustainability, centraal stond. Als voorbeeld noemde hij de grachtengordel, één van de minst energiezuinige wijken van Amsterdam. Hier zouden heel wat duurzame maatregelen genomen moeten worden om de woningen energieneutraal te maken, maar dan komt men wel in de knel met de status als UNESCO werelderfgoed.

Een minder ingrijpende oplossing zou zijn om een warmtenet uit te rollen in de grachten, waar het niet zichtbaar is. Een andere praktisch idee vormen zonnepanelen die eruit zien als normale dakpannen, waar onder andere Tesla nu mee experimenteert. Van den Dobbelsteen verwacht dat dit binnen tien jaar mogelijk zal zijn. Maar vóór het toepassen van dit soort snufjes om energie op te wekken, zouden steden moeten onderzoeken hoe ze energiegebruik kunnen verminderen en energie kunnen hergebruiken. Zijn stappenplan is samen te vatten in vier termen: research, reduce, reuse en – pas als laatste stap in de keten – produce.

Onzichtbaar duurzaam

Na deze waardevolle tips werd het publiek aangemoedigd om vooral zélf aan de slag te gaan. Ter ere van hun honderdjarig bestaan heeft Mooi Noord-Holland een enorme luchtfoto van Noord-Holland laten maken en deze als ‘groene loper’ in de Markthal uitgerold. Bezoekers van het congres ontvingen een kleine papieren windmolen en zonnepark (uiteraard van duurzaam papier gemaakt, met wilde bloemenzaadjes erin verwerkt) om ergens op de kaart te plaatsen. Het is veelzeggend dat een groot aantal van de molentjes en zonneparkjes in het westen van Flevoland werden neergezet, dat nog net op de kaart te zien was. Een ander groot cluster was te zien in de Noordzee.

Iedereen wil graag verduurzamen, maar de zichtbaarheid van al die duurzame maatregelen vormen dus nog wel een obstakel. Vooral bij monumenten. Gedeputeerde Jack van der Hoek haalde zijn eigen werkkamer in Paviljoen Welgelegen als voorbeeld aan, waar een aantal voorzetramen er in de winter voor moet zorgen dat het binnen behaaglijk blijft. Toch zullen we de komende jaren met zijn allen naar een groene samenleving toe gaan werken. De sprekers van het Duurzaam Erfgoed Congres 2019 boden een praktische set handvaten voor de toekomst.

Tekst: Sarah Remmerts de Vries

Publicatiedatum: 11/06/2019