Hercules Segers is een van die kunstenaars waarvan je na intensief onderzoek nog steeds het gevoel hebt dat ze ongrijpbaar zijn. Elk kunstwerk en aspect van zijn leven is omgeven door een dampkring die alleen maar dikker wordt. Medewerkers of leerlingen schijnt hij niet te hebben gehad en zijn unieke werkwijze vond nauwelijks navolging. Zijn geheimen gingen mee in zijn graf. En zo is Hercules Segers een buitengewoon mysterie.

Persoonlijke leven

Niet alles van de kunstenaar is in de mist verdwenen. Samuel van Hoogstraten, ook een zeventiende-eeuwse kunstenaar, schreef over Segers in zijn ‘Inleyding tot de Hooge Schoole der Schilderkonst’ uit 1687. Hoogstraten heeft de meeste kennis van Segers opgedaan toen hij bij Rembrandt in de leer was. Rembrandt bezat maar liefst acht schilderijen van Segers en een etsplaat die hij intensief bewerkte en afdrukte.

Hercules Segers werd rond 1590 geboren en groeide op in Amsterdam als een zoon van Vlaamse ouders. De beroemde schilder Gillis van Coninxloo, bij wie Segers in de leer ging, wijdde de jonge kunstenaar in in de geheimen van de Vlaamse berglandschappen, de traditie van Pieter Bruegel en in zijn eigen specialiteit: bosgezichten. Coninxloo’s werkplaats aan de Oude Turfmarkt in Amsterdam was in die tijd het succesvolste landschapsatelier in Amsterdam. De schilderslessen hebben zichtbaar hun sporen nagelaten in het oeuvre van de artiest.

Segers werd in 1612 ingeschreven als meester bij het Sint-Lucasgilde in Haarlem en trouwde drie jaar later met de vijftien jaar oudere Anneke van der Brugghen. De kunstenaar leefde waarschijnlijk in armoede en moest zowel zijn huis verkopen als zijn atelier opheffen. Hij overleed vrij jong tussen 1633 en 1640. Het is onduidelijk waaraan hij overleed. Volgens Van Hoogstraten zou Segers van de trap zijn gevallen.

Beschilderde hemden

Segers volgde de grote landschapschilders voor hem, maar deed dit op volstrekt eigen wijze. Samuel van Hoogstraten beschreef de kunstenaar als een zonderling en een sappelaar die zich overgaf aan de wonderlijkste experimenten en deze tot in het extreme doorvoerde. Segers zou lakens hebben beschilderd en zijn eigen hemden hebben gebruikt voor het drukken van schilderijen. Rond zijn dertigste had Segers al een reputatie. Zo ging een schilderij van hem mee in een verzameling die in 1621 naar de koning van Denemarken werd gezonden.

Het experiment en de fantasie

Hercules Segers was een opmerkelijke schilder, maar vooral zijn prenten bezorgden hem zijn reputatie van de mysterieuze landschapsschilder die zijn tijd ver vooruit was. Hij is vernieuwend omdat waarneming mengde met wilde fantasie. Hij experimenteerde met zelf uitgevonden technieken en verschillende materialen om beelden op te wekken die je je niet zou kunnen voorstellen. Zijn kunstwerken zijn zó experimenteel en bijzonder dat je je bijna afvraagt of ze wel in de zeventiende eeuw zijn gemaakt.

Van de etsen kwamen dikwijs meerdere afdrukken. Segers drukte zijn prenten met zwarte of kleurige inkt op papier, linnen of katoen en voorzag ze vaak van een gekleurde achtergrond. Daarna bewerkte hij de diverse drukken met verf en penseel om uit elke druk een uniek kunstwerk te creëren. Met kleur en schaduw kon hij al vier verschillende stemmingen weergeven in hetzelfde landschap. Zo kon hetzelfde rotsachtige landschap in het ene werk somber zijn en in het ander vrolijk. Onverwachte materialen als suiker werden niet geschuwd en vlekken en krassen werden verwelkomd als inspiratie voor nieuwe ideeën. Van Hoogstraten noemde het ‘drukken van schilderijen’ of ‘gedrukte schilderkunst’: prenten in de gedaante van kleurige schilderijen.

Herontdekking en Rembrandteske restauratie

Segers’ oorspronkelijk forse oeuvre is door de tijd heen geslonken tot een stuk of achttien schilderijen en iets meer dan honderd prenten. Hoewel de eigentijdse bewondering groot was, raakte Hercules Segers in de loop der jaren in de vergetelheid. Het merendeel van zijn werken ging verloren of verdween onder de naam van een andere meester: Jan van Goyen, Ruysdael en niet te vergeten Rembrandt.

De ‘herontdekking’ van Hercules Segers vond in de negentiende eeuw plaats. De jonge Duitse kunsthistoricus Wilhelm von Bode gaf Segers in 1871 terug aan de kunstgeschiedenis met het indrukwekkende berglandschap met vergezicht in Florence. Een ambitieus schilderij dat in de zeventiende eeuw ernstig beschadigd raakte. Er zat een groot gat in – als je goed kijkt zie je de randen nog zitten. Het werd met een nieuw stuk doek gedicht en een groot deel van de bergen en de lucht op het schilderij werden door een anonieme restaurator op Rembrandteske wijze gerestaureerd. Vervolgens ging het schilderij onder die naam de geschiedenis in. Dankzij de inspanningen van kenners werden steeds meer werken als echte Segers erkend.

 

Auteur: Liza Koppenrade

Publicatiedatum: 07/10/2016