De terugloop van de industrie in de Zaanstreek

Ooit voorzien van duizenden draaiende molens, om vervolgens over te gaan op fabrieken aangedreven door stoom en pakhuizen. De Zaanstreek is het oudste industrielandschap van Europa.

2 min

Van oudsher vormde de industriële sector een belangrijke werkgever voor de inwoners van het gebied, maar de jaren ’70 en ’80 van de twintigste eeuw kenmerkten zich door een verschuiving op de arbeidsmarkt.

Een Meisje van Verkade versiert Bonbons Bron: Het Zaans Museum

Technische ontwikkelingen

De grote technische ontwikkelingen in de industriële sector zorgden ervoor dat veel banen verloren gingen. Veel handwerk werd vervangen door machines, bijvoorbeeld in de fabrieken van Verkade. De beroemde Meisjes van Verkade, die ooit de koekjes bakten, de bonbons maakten en deze verpakten konden hun blauwe schorten en haarnetjes wel aan de wilgen hangen. Ze werden grotendeels overbodig.

Van industrie naar de dienstensector

In de tweede helft van de jaren ´70 en de eerste helft van de jaren ´80 gingen tienduizend banen in de industriële sector verloren. De werknemers van de fabrieken in de Zaanstreek accepteerden dit niet altijd zonder slag of stoot. Zo werd op 8 maart 1978 zetmeelfabriek ‘de Bijenkorf’, onderdeel van de Koninklijke Scholten Honig, grootschalig bezet. Terwijl de industrie kromp, nam het aantal banen in de dienstensector toe. Hier konden nu ruim zesduizend mensen hun brood gaan verdienen.

Fabriek de Bijenkorf van de Koninklijke Scholten Honig tijdens de bezetting in 1978 Bron: ANP Archief

Met gespreide vleugels

Veel van de grote Zaanse concerns spreidden hun vleugels. Ze zetten nieuwe vestigingen op buiten de streek of werden overgenomen door grote multinationals om zo de zware tijden voor de industrie te kunnen doorstaan. Zo is de notenfabrikant Duyvis al jaren onderdeel van het voedingsmiddelenconcern PepsiCo en hoort Honig, dat zijn wortels heeft in de Zaanstreek, tegenwoordig bij het Amerikaanse Heinz. Verkade bakt alleen nog koekjes in Zaandam, de leiding is in handen van het Britse concern United Biscuits.Niet zelden zorgde een overname ervoor dat een industrieel bedrijf volledig verdween uit de Zaanstreek, zoals de houtfabrikant Bruynzeel. Na een surseance van betaling is het bedrijf opgesplitst en verhuisd naar Bergen op Zoom. Veel van de ooit verlaten fabriekspanden bloeien nu opnieuw op door diverse herbestemmingsprojecten. Bijvoorbeeld de beroemde Zeepziederij de Adelaar, deze is inmiddels grootschalig opgeknapt en in gebruik als hoofdkantoor van het modemerk Vanilia.

De Herbestemde Zeepziederij de Adelaar Bron: Minke Wagenaar via Wikimedia Commons

Doet de Zaanstreek er nog toe?

Betekent de overname van de vele industriële bedrijven door internationale concerns en de afname van de werkgelegenheid dat de Zaanstreek zijn waarde heeft verloren op het gebied van industrie? Veel Zaankanter zullen zeggen van wel. Zij lezen het succes van de sector af aan de hoeveelheid banen die erin te vinden is. Wanneer we het succes aflezen aan de procestechnologie in dit gebied is de Zaanstreek echter nog steeds hoogwaardig.

Auteur: Eva Bleeker