De prins der dichters

Via de Hoflaan lopen we zo richting de Ruïnekerk het dorp in. Eerst zien we daar nog het beeldje van Roland Holst, een van Bergens beroemdste inwoners. Hij was goed bevriend met de toenmalige koningin Beatrix en prins Claus. Roland Holst is nooit getrouwd: ‘Op huwelijk rijmen maar twee woorden: gruwelijk en afschuwelijk’, aldus Holst.

Het beeld is in 1979 onthuld door toen nog prinses Beatrix en ontworpen door de Haarlemse beeldhouwer Marie Andriessen, van wiens hand ook het beroemde beeld de Dokwerker in Amsterdam en het beeld van Ir. Lely op de Afsluitdijk zijn.

Proost

Tegenover Roland Holst staat het Oude Raedhuis. In het linkerdeel was van 1902 tot 1980 het gemeentehuis gevestigd. Iets verderop vinden we restaurant de Pilaren, de stamkroeg van Roland Holst. Hier trad in de jaren zestig van de twintigste eeuw de wereldberoemde Belgische zanger Jacques Brel op, wat eindigde in een rel.

We vervolgen onze weg en komen op de Breelaan, vroeger de Heerenweg. Waar nu restaurant Loetje is gevestigd, stond vroeger de Rustende Jager, het sociale hart van Bergen met een restaurant, bar, danszaal, toneelzaal en bioscoop. Het achttiende-eeuwse gedeelte staat er nog, dat is nu restaurant de Allerliefste (gele tegels).

Als stenen konden spreken

De katholieke Petrus en Pauluskerk, tegenwoordig bekend als de Ruïnekerk, is gebouwd tussen 1350 en 1420. Het was een van de grootste dorpskerken van Noord Holland. De kerk is in 1574, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, deels verwoest. De resten van de oude kerk bleven staan, vandaar de naam ‘Ruïnekerk’. Het koorgedeelte is daarna hersteld, zodat men hier vanaf 1595/’97 weer kerkdiensten kon houden, nu protestantse erediensten.

Tussen 1955 en 1961 is de kerk gerestaureerd en met een travee vergroot. In de dakruiter is in 1970 een carillon aangebracht met 25 klokken. Op de klokken zijn de namen van 218 omgekomen geallieerde vliegbemanningen en zeelieden aangebracht, die begraven zijn op de geallieerde begraafplaats in Bergen. De tekst op de grote klok luidt: ‘Ik luid voor hen die voor onze vrijheid vielen en in Bergen rusten’. Eén klok luidt niet, deze is opgedragen aan de 34 oorlogsslachtoffers van wie de naam niet bekend is.

Het Sterkenhuis

Aan het plein is ook een opvallende trapgevel uit 1655 te zien. Hier huist historisch museum Het Sterkenhuis. In 1904 dreigde het toen erg vervallen pand gesloopt te worden. De rijke theeplanter Jacob Sterken kocht het en gaf architect Maurits Plate de opdracht het pand te restaureren. Daarna schonk Sterken het terug aan de gemeente Bergen, onder voorwaarde dat het altijd een culturele of wetenschappelijke functie zou behouden.

Sinds 1915 doet Het Sterkenhuis dienst als historisch museum, opgezet door toenmalige burgemeestersvrouw Marie van Reenen-Völter. Hoewel vooruitstrevend in de plannen Bergen ‘op de kaart te zetten’, was zij vastberaden om de geschiedenis van haar dorp niet te vergeten.

Van stoom naar droom

Waar nu het Plein is, lag ooit het station van Stoomtram Bello. Deze reed vanaf 1905 tot 1955 van Alkmaar naar Bergen en vanaf 1909 tot 1955 ook naar Bergen aan Zee. Hierdoor kon het massatoerisme op gang komen. Bello werd, nadat hij een tijd in Bergen stond opgesteld, geschonken aan de Museum Stoomtram Stichting Hoorn-Medeblik. Daar rijdt hij nu nog steeds.

In 1960 was het nieuwe Plein gereed, een ontwerp van de Rotterdamse architecten Van den Broek en Bakema, die ook de Lijnbaan in Rotterdam hebben ontworpen. In 2023 is een deel van het Plein gesloopt in afwachting van nieuwe bouwplannen.

Vreemdelingen

De Breelaan (onderdeel van de oude Heerenweg), die aan het Plein grenst, is vanouds de toeristische weg van Bergen. Er werden aan deze laan circa 20 pensions en hotels gebouwd, zoals het Parkhotel, nu nog te herkennen aan hun omvang en hun fraaie bouw. Langs deze laan wandelden vanaf begin 1900 massa’s vreemdelingen, door Bello aangevoerd, naar het bos en de duinen en het ook toen al beroemde etablissement Het Vrouwtje van Duin, nu Duinvermaak. Deze horeca is gestart in een stolpboerderij uit circa 1850 en was en is nog steeds een aantrekkelijk toeristisch punt.

In 1913 is het huidige pand, nu een Rijksmonument, gebouwd naar een ontwerp van de Bergense architect Jan Leijen. Vlakbij aan de Zwarteweg ligt de eerste kunstskibaan van Nederland: Il Primo. Deze is in de jaren zestig van de twintigste eeuw gebouwd op de betonnen tribunes van een voormalig openluchttheater. Hier traden vroeger onder meer Pipo de Clown en Swiebertje op. Maar dan hebben we het dorp Bergen eigenlijk alweer achter ons gelaten.

Tekst: Museum Het Sterkenhuis, geredigeerd door de redactie Oneindig Noord-Holland
Omslagfoto: Prentbriefkaart van Bergen, ca. 1903. Collectie Regionaal Archief Alkmaar.

In 2024 presenteert Oneindig Noord-Holland de rijke geschiedenis van de Herenweg tussen Castricum en Schoorl. In samenwerking met Museum Het Sterkenhuis, Huys Egmont en vier historische verenigingen is de oude weg nieuw leven ingeblazen met een tentoonstelling en fietsroute langs historische en natuurlijke plekken. Op onze themapagina Herenweg lees je de verhalen bij de plaatsen. Stap in de voetsporen van missionarissen, edelen, krijgslieden en kooplui, bollenboeren en toeristen en reis met ons mee langs deze belangrijke verbindingsweg aan de Noord-Hollandse kust.

Publicatiedatum: 10/10/2024