Voddenschuur was geen zondagschool

De papiermolens vormden met betrekking tot de personeelsbezetting een uitzonderingspositie in de wereld van de molens. Terwijl op de houtzaagmolens, de meel- en pelmolens, de oliemolens en tal van andere molens het werkvolk uitsluitend bestond uit mannen, werkten er op de papiermolens ook meisjes en vrouwen.

Zij waren werkzaam in het zogeheten scheurhok van de voddenschuur waar zij met hun rappe handen de lompen van knopen en gespen ontdeden, de lappen in kleine stukjes sneden en sorteerden op kwaliteit en kleur. Lompenscheursters werden ze genoemd. Een weinig benijdenswaardige baan, want het werk was zwaar en werd bovendien slecht betaald. De werktijden logen er niet om. In de zomer van ’s morgens 4 tot ’s avonds 8 uur en in de winter van 6 uur ’s morgens tot 6 uur ’s avonds.

Voorlopers van fabrieksmeisjes

Het waren vooral weesmeisjes, weduwen en meisjes uit straatarme, grote gezinnen die bij gebrek aan een beter alternatief in de papiermolens aan de slag gingen. Feitelijk waren het de vroege voorlopers van de latere fabrieksmeisjes. Nonnetjes waren het bepaald niet.

Ongewenste zwangerschappen

Op een werkvloer waar twee seksen werken, wil er nog wel eens iets gebeuren. Niks nieuws onder de zon. Soms ontstonden er al dan niet kortstondige relaties, dan weer was er sprake van buitenechtelijke vrijpartijen of ging men zich te buiten aan ongewenste intimiteiten, al had niemand toen nog van dat begrip gehoord. Soms liepen die seksuele avonturen uit de hand. Bij ongewenste zwangerschappen werd soms de notaris ingeschakeld om de aanstaande vader tot trouwen te dwingen.

‘Vleselijke conversatie’

Zo was het in 1712 op papiermolen De Wever in Krommenie raak. Notaris Hendrick Keet zag zich in dat jaar geconfronteerd met de 19-jarige Antje Ariaans uit Zaandam, werkzaam in De Wever, die een kortstondige affaire had gehad met vrijer Pieter Tolk. Haar drie vriendinnen, eveneens werkzaam in de molen, beaamden dat. De korte maar intieme relatie was niet zonder gevolgen gebleven. Antje was moeder geworden. Het was destijds de gewoonte dat een vroedvrouw tijdens de bevalling van een ongehuwde moeder de naam van de vader probeerde los te peuteren. Dat ging tussen de weeën door en Antje had in barensnood bekend alleen met Pieter Tolk ‘vleselijke conversatie’ te hebben gehad.

Zaandammer kermis

De bewijslast leek helemaal rond, want ook Pieter had, trots op zijn nieuwe verovering, tegen de drie vriendinnen toegegeven dat hij tijdens de Zaandammer kermis de nacht met Antje had doorgebracht. Toch kreeg het verhaal geen gelukkig einde. Het kind van Antje kwam kort na de geboorte te overlijden en Pieter bleek allesbehalve een heer. Ondanks de belastende verklaringen van Antje en haar vriendinnen weigerde hij met haar te trouwen.

‘Bevrugt en beswangert’

Maar het kan nog erger. Willempje van Zaanen, een 53-jarige huisvrouw, getrouwd met Hendrik Barentsz. uit West-Zaandam, kwam zich in 1755 beklagen bij notaris Van Breen. Zij had op papiermolen De Jonge Voorn gewerkt, samen met Grietje Huijge uit Krommenie. Grietje was een jonge meid, volgens Willempje van ‘onbesproken gedrag’, maar zij was niettemin gevallen voor de charmes van Pieter Boon, een molenaarsknecht uit Wormerveer die eveneens op De Jonge Voorn werkte.

Er was echter een probleem: Pieter was getrouwd en zijn vrouw was hoogzwanger. Het verhinderde Pieter niet ook met Grietje in de koffer te duiken, zodat zij van hem ‘bevrugt en beswangert was geworden’. Het hele verhaal had zij vervolgens in tranen opgebiecht aan haar oudere vriendin Willempje. Hoe het is afgelopen, vermeldt het protocol van de notaris niet.

Publicatiedatum: 02/05/2011