3 min

Boze bebaarde mannen met zwaarden en gehoornde helmen: het is het eerste beeld dat waarschijnlijk in je hoofd opkomt als je denkt aan Vikingen. Niet zo gek ook, op schilderijen, in toneelstukken en films zijn de gehoornde hoofddeksels niet te missen. Tijd om dat beeld bij te stellen: de Scandinaviërs die in de negende eeuw voet op Noord-Hollandse bodem zetten, tijdens hun ontdekkingstochten door Europa, droegen zéker geen helmen met hoorns.

Rorik van Dorestad door Hermanus Koekkoek. Beeld: Wikimedia Commons.

Geen hoorns

Er is geen enkel bewijs dat aantoont dat Vikingen gehoornde helmen droegen. Sterker nog, ze droegen waarschijnlijk überhaupt niet allemaal een helm van metaal. Sommige van de strijders die meevoeren langs de Europese kust behoorden tot de krijgerklasse. Zij droegen uitgebreide uitrustingen. De meeste Vikingen die meevoeren op de drakenschepen waren echter eenvoudige boeren die dit echt niet konden betalen.

Onpraktisch

Op die drakenschepen en in de strijd die de Vikingen leverden zouden gehoornde helmen zeker niet van pas zijn gekomen. Vaak waren de schepen smal, en aan land vochten de strijders schouder aan schouder. Uitstulpingen als hoorns zouden dus heel onpraktisch zijn geweest. Hoorns hielden geen klappen tegen, maar zorgden er juist voor dat je makkelijker geraakt kon worden. En wat te denken van alles waarin je verstrikt kunt raken met die twee uitstekende elementen? Het dragen van een helm met hoorns zou waarschijnlijk eerder een nachtmerrie dan een verrijking zijn.

Gjermundbu helm uit Noorwegen. Beeld: Wikimedia Commons.

… Maar wat dan wel?

De helmen die de vikingen wel droegen waren een beetje kegelvormig. Ze werden gemaakt uit vier delen van ijzer met een soort ‘brilletje’ over de neus en rond de ogen. Sommige helmen waren simpeler van ontwerp en hadden alleen een ijzeren deel om de neus te beschermen, in plaats van een volledig vizier. De helmen waren glad en hadden een punt. Hierdoor konden eventuele klappen makkelijk worden opgevangen. vaak werden de helmen gevuld met absorberend materiaal en gebruikten de Vikingen ook maliënkolders om de rest van hun gezicht en hals te beschermen tegen zwaarden en klappen.

Hoorns, vleugels en geweien

Als de helmen van vikingen er in werkelijkheid zo anders uitzagen als op afbeeldingen en TV, waar komt dat beeld dan vandaan? Het idee van Scandinavische strijders met gehoornde helms is voor het eerst te lezen bij de schrijvers uit de klassieke oudheid. De Grieken en Romeinen waren onder de indruk van de vechtlust van de noordelijke stammen. Plutarchus, een Griekse historicus, schreef dat Kelten en Germanen de strijd aangingen met helmen die versierd waren met hoorns, vleugels en geweien. Archeologische vondsten tonen aan dat dit klopt, maar de laatste vondsten die dit bevestigen komen uit de zevende eeuw, ruim een eeuw voor de Vikingen naar Europa en Noord-Holland kwamen.

Tijdens de Romantiek, waarin mensen ingingen tegen het rationele, gingen kunstenaars op zoek naar historische gebeurtenissen die hen inspireerden tot schilderijen, beeldhouwwerken, literatuur en toneel. De Vikingen vonden gretig aftrek onder de kunstenaars, maar er was weinig bekend over het voorkomen van de woeste noorderlingen. Daarom werden de bronnen uit de oudheid over de Germanen gebruikt voor de Vikingen. Zo kreeg de Viking zijn gehoornde helm.

Meer weten over Vikingen en de vroege middeleeuwen? Breng dan een bezoekje aan archeologisch museum Huis van Hilde!

Publicatiedatum: 10/11/2017