Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Cornelis Bok: uitzicht op een voorbije wereld

Het is een interessante vraag: hoe zou Cornelis Bok (1777 – 1836)  onze grote belangstelling voor zijn leven en werk ervaren? Zijn bewonderaars van nu schrijven artikelen en boeken over deze opmerkelijke West-Friese kunstschilder en romanschrijver, speuren naar nog onontdekte aquarellen, en maken een wandel- en fietsroute langs de plekken waar Bok zijn topografische prenten schilderde.

Naar Schagen

Cornelis Bok als regionale beroemdheid, maar wie is deze man? Zijn geboorteplaats is Enkhuizen, waar hij als tweede zoon van Erik Bok en Elsje Schram ter wereld komt op 7 juli 1777. Cornelis leert het vak van kunstschilder waarschijnlijk van een oom, Jan de Goeje. Dat de jonge Bok in 1805 naar Schagen  verhuist heeft een economische reden, op het West-Friese platteland is in die tijd meer kans op betaald werk dan in het verarmde Enkhuizen.  Cornelis trouwt in 1806 met IJda Kwantes, zij krijgen vijf kinderen.

Schager Lammere Markt

Bok heeft de eerste jaren diverse baantjes: hij is dagloner, bezorger voor de gemeente, timmerman, betaalde getuige bij huwelijksvoltrekkingen én cipier. Dit laatste baantje levert het gezin Bok gratis huisvesting op in de oostelijke toren van het slot Schagen, in het Hemeltje, zoals Cornelis zelf zijn onderkomen noemt. Bok schildert wel, maar die inkomsten zijn niet toereikend. Bok gebruikt zijn tijd om contacten op te doen onder kunstminnend en bemiddeld Schagen. Zijn eerste serieuze opdracht is het maken van een aquarel voor een van de broers Denijs, de aquarel ‘De Afbeelding van de Schager Lammere Markt’ die dateert uit 1808. Ook buiten Schagen legt Bok contacten, onder andere in Barsingerhorn en de Zijpe, met bekende namen als Jochem Blaauboer, Hendrik de Carpentier en Gerard Pieter van Vladeracken.

Cornelis Bok portretteert 19e eeuws Schagen

Volgens de overlevering is de dame met het kindje aan haar hand, die voor de pastorie van de hervormde kerk langs de gracht wandelt, de echtgenote van de dominee. Het ligt echter meer voor de hand dat zij de vrouw is van Jan Denijs met Geertje, hun eerste kind. In 1819 – toen Bok deze aquarel maakte – woonde hier sinds 1817 ds. Jan Johan van der Sluis met zijn vrouw Gardina Rievink die geen kleine kinderen hadden.

De vrouw achter het raam zou Gardina, de vrouw des huizes, of haar inwonende ongetrouwde zuster Alida kunnen zijn. De familie Denijs was nauw verwant aan de familie Roggeveen. Beide families waren door vele onderlinge huwelijken met elkaar verbonden. Zij waren zeer geïnteresseerd in kunst en cultuur en hebben een belangrijke rol gespeeld in het culturele leven van Schagen. Jacob Denijs Wzn. was ondermeer een van de oprichters van de Schager Harmonie. Verschillende leden van deze geslachten kregen landelijke bekendheid. Zoals de oratoriumzanger Thom Denijs, zijn zuster Helena Maria (Lenamie), een bekende violiste, en Wouter Denijs die pianist was bij verschillende bekende cabaretgezelschappen.

Cornelis Bok portretteert 19e eeuws SchagenCornelis Bok portretteert 19e eeuws Schagen

Natuurgetrouw

Voor zijn onderwerpen kiest Bok meestal bezienswaardigheden in Schagen en omgeving. Hij maakt tekeningen en aquarellen volgens het topografisch kunstgenre: hierin probeert de kunstschilder de werkelijkheid – veelal landschappen en monumenten – zo natuurgetrouw mogelijk weer te geven. Bok volgt hiermee in feite een al langer bestaande traditie van topografische kunstschilders. Een belangrijke inspirator is ongetwijfeld de bekende kunstschilder Cornelis Pronk (1691 – 1751) geweest. Zijn meest productieve jaren liggen tussen 1815 en 1829. Voor zover nu bekend heeft Bok in totaal 59 prenten in topografische stijl gemaakt. De meeste ervan, vijfentwintig stuks, hebben betrekking op Schagen. Tien aquarellen zijn bekend waarop afbeeldingen van locaties in de huidige gemeente Harenkarspel te zien zijn. Ook de Zijpe is bij Bok populair, hij heeft er elf aquarellen geschilderd.

Gezicht op de Kerkebuurt te Sint Maartensbrug Gezicht op de Kerkebuurt, omstreeks 1818. Op de achtergrond zijn de woningen van Willem ‘t Hart en Jochem Blaauboer afgebeeld. Wellicht zien we aan de linkerijde een zelfportret van Cornelis Bok met zijn hondje

Schrijver

Cornelis Bok was naast kunstschilder ook schrijver en acteur. Tot aan zijn dood in 1836 publiceert hij in totaal acht romans. Alle boeken spelen zich af in de Hollandse geschiedenis, waar Bok, zoals velen in die tijd, zijn voorkeur voor belerende teksten en moraliserende plots in uitleeft. Zijn rollen als acteur bij de Schager toneelvereniging zullen ongetwijfeld toen al aan zijn bekendheid hebben bijgedragen.

De herberg van het Oude Niedorper Verlaat gezien over de Langereis. Op de achtergrond twee stolpboerderijen. Rechts twee houten huizen en een brug. Links een houten huis met een bleekveldje. Op de weg langs het water twee koetsen. Op het water twee schuitjes.

Bokborden

Bijna tweehonderd jaar na zijn geboortejaar, in juli 1950, eert de Historische Vereniging Schagen deze kunstenaar met een tentoonstelling.  In 1920 is in Schagen de Cornelis Bokstraat al naar hem vernoemd. Er volgen meer exposities (1988, Hoorn;  2004, Schagen), een boek als overzichtswerk van de persoon en kunstenaar Bok (2005). Regelmatig verschijnen zijn aquarellen als illustratie in uitgaves over de geschiedenis van Schagen en omstreken, ja zelfs als typerend voor heel Noord-Holland begin 19e eeuw. Sinds 2010 zijn aan het meerjarige eerbetoon de Cornelis Bok Wandel- en Fietsroute toegevoegd. Deze routes voeren langs plaatsen in en om Schagen waar(van) Bok destijds een aquarel heeft gemaakt. Op elk bord is een afbeelding te zien van de desbetreffende aquarel. Een blik op het bord en op de omgeving biedt de kijker een prachtige vergelijking tussen toen en nu.

Huize Vergelegen bij de Schagerbrug in Zijpe

Huize Vergelegen bij de Schagerbrug in Zijpe

‘Den Huize Vergelegen bij de Schagerbrug’ in 1832, met monumentale poort en ‘plantagie’. Het buiten langs de Grotesloot met monumentaal toegangshek met aanlegsteiger. Links een door twee paarden getrokken sjees. Rechts wordt een boot gejaagd. Afkomstig uit het familiearchief van Vladeracken. Het buiten was in 1828 in bezit gekomen van Gerard Pieter van Vladeracken. Zie P. Dekker: Oude boerderijen en buitenverblijven langs de Zijper Grotesloot (1991). Hierin ook een afbeelding.

Promotie

Een mooie bijkomstigheid van al deze moderne Bok-promotie is de vondst van ‘vergeten’ of ‘onbekende’ Bok-aquarellen, sinds 2010 zijn er vier aquarellen toegevoegd aan de lijst van bekende werken. Zijn natuurgetrouwe weergave van de landschappen en monumenten uit zijn tijd functioneren als het ware als een tijdmachine: al kijkend naar zijn prenten vangen we een glimp op van een vervlogen tijd, van een verdwenen wereld. Het is de verdienste van Bok dat hij zijn omgeving zo nauwgezet heeft vastgelegd op het doek. Zijn schilderwerken zijn in onze tijd een belangrijke bron voor een helder zicht op het verleden.

Verder lezen

Gonno Leendertse, Cornelis Bok: een hernieuwde kennismaking, Zijper Historie Bladen, 29e jaargang, nr. 1, maart 2011. Cees Bakker, John R. Brozius, Jan Plekker, Ruud van de Pol: Cornelis Bok (1777 – 1836). Een opmerkelijke West-Friese kunstschilder en romanschrijver. (Uitgeverij Peter Sasburg, Midwoud, 2005, in samenwerking met de Historische Vereniging Schagen).
Internet: http://www.westfriesgenootschap.nl/geschiedschrijving/biografie/biografie_cornelis_bok.php

Publicatiedatum: 07/11/2011

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.