Een groepje ouderen zit op een bankje en kijkt naar de boten die over het op sommige plekken wel 275 meter brede kanaal varen. Het Noordzeekanaal is een slokop, want in de jaren zestig is het maar liefst twee keer verbreed, en vrat het zo een fors deel van Oud Velsen op. Wie nu om het dorpje heen wandelt, kan zich goed voorstellen dat er vroeger méér moet zijn geweest; alsof een reus er met een bijl een stuk vanaf heeft gehakt. Twee hotels, een school, de kapper, de slager, de bakker en de kruidenier, maar ook woningen en boerderijen moesten er aan geloven.

In een reactie daarop besloot men dat het mooi genoeg was geweest én om het resterende oude dorp tegen verdere afkalving te beschermen, gaf het toenmalige ministerie van CRM Oud Velsen (Velsen Zuid) in 1970 de status van beschermd dorpsgezicht.

Ridders

In de raadszaal van het uit 1904 daterende, voormalige raadhuis, waar kunstenaars een werkplek hebben gevonden, praten we met Rob Stam, voorzitter van de in 1967 opgerichte Stichting Het Dorp Velsen. Rob woont zelf ook in het dorp. “Als je door de straatjes loopt, voel je de geschiedenis. Vóór mij moeten duizenden mensen door die straatjes hebben gelopen: ambachtslieden, boeren, edellieden, ridders, kerkgangers.”

Om die reden voelt hij zich, en hij niet alleen, betrokken bij het dorp. Een dorp dat aan een kanaal ligt dat nog steeds voor veel leven zorgt, met zijn tankers, passagiersboten en kleine zeilboten. Stam: “Toen het kanaal er nog niet lag, liep er een drukke weg door het dorp. Dat was de weg van Haarlem naar Alkmaar, met postkoetsen, handkarren en paard en wagens, die voor het transport van mensen en goederen zorgden. Later kwam daar de stroomtrein bij. Dat kun je je niet meer voorstellen, omdat de Noord-Zuidverbinding is verschoven naar de Wijker- en de Velsertunnel.

Rust

Het verkeer gaat nu om het dorp heen, zodat het oude dorp nu vooral rust ademt uitademt. In het najaar komt de bladenzuiger van de gemeente, die alle blaadjes opzuigt die van de bomen zijn gevallen, en dan heb je het wel gehad, zegt Stam met lichte spot. “De laatste jaren zijn hier wat jonge gezinnen komen wonen. Die kinderen hebben hier, in een dorp zonder auto’s, de tijd van hun leven.”

De afgelopen vijftig jaar heeft de stichting zich vooral beziggehouden met het behoeden van cultureel erfgoed en het stimuleren van restauraties. Inmiddels zijn er zo’n vijftig monumentale panden opgeknapt. Alleen het oude raadhuis moet nodig nog worden gerestaureerd, want je kunt hier en daar door de sponningen van de glas- en loodramen heen kijken.

De gemeente wil het oude raadhuis verkopen. Stam vindt dat jammer, want je moet maar afwachten wat er mee gebeurt. “We zitten er bovenop, want we willen graag dat het oude raadhuis zijn monumentale waarde kan behouden én dat de oude raadszaal voor publiek toegankelijk blijft, met exposities en dorpsbijeenkomsten.”

Lichtjesavond

Nu de meeste panden zijn opgeknapt, legt de stichting zich vooral toe op het organiseren van activiteiten waarbij de dorpsbewoners elkaar kunnen ontmoeten, zoals zomerborrels en een Lichtjesavond rond de jaarwisseling. “Eén keer in de maand organiseren we bijvoorbeeld een Buurtkamer. Een aantal bewoners kookt dan, voor € 5,- kunnen dorpsbewoners aanschuiven en vervolgens tonen we historische filmpjes die zich hier in het dorp afspelen, zoals de Duitse bezetting en koninklijk bezoek.”

Ook haakt de stichting in op de Monumentendag, die zaterdag 14 september plaatsvindt. “Dit jaar is het thema: plekken van plezier. We organiseren een rondleiding door het dorp langs drie locaties: De Heeren van Velsen, een restaurant op de plek waar vroeger herberg De Prins stond. In De Prins werden de koetsen uitgespannen en er werden kegelwedstrijden gehouden, waar ook vrouwen aan mochten meedoen. Tegenover het raadhuis staat restaurant Het Roode Hert, waar ooit een kruidenierswinkel stond. En dan heb je nog De Zwarte Os, ooit een café, waar begin 1900 biljartkampioenschappen werden gehouden. Nu is het een woonhuis. Van al die panden hebben we de geschiedenis uitgezocht en die verhalen worden tijdens de rondleiding verteld.”

Kijk voor meer informatie op www.dorpvelsen.nl

Lees hier ook het interview met Siebe Rolle, oud gemeentearchivaris van de gemeente Velsen.

Tekst: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 27/08/2019