Van woonkeukens en een Zeedijk

Het woord ‘Ettersem’ is eigenlijk de enige duidelijke aanwijzing. Dat staat in een antiek zilveren voorwerp. Het bevindt zich in de collectie van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Na het nodige speurwerk is de historie van dit eeuwenoude object bekend.

2 min

Bodebus

De kettingen en de haakjes maken duidelijk dat het om een bodebus gaat. Dat is een ambtsinsigne. Boden droegen het vroeger op hun kleding. Zo waren ze duidelijk herkenbaar als ambtenaar in functie. Oorspronkelijk was de bodebus een echte bus of koker waarin de bode brieven en andere papieren vervoerde. Die bussen waren versierd met een plaatje met daarop het wapen van het waterschap. Naderhand kwamen brieventassen in gebruik. Het plaatje verhuisde naar de borst van de bode als een soort politiepenning. Maar men bleef het als vanouds ‘bodebus’ noemen.

Medaillon bodebus Heemraadschap Etersheimer Keukendijk Collectie Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Armoedige huisjes

In het medaillon is een opvliegende zwaan te zien. Het gaat om het wapen van het dorpje Etersheim of Ettersem bij Oosthuizen onderaan de oude Zuiderzeedijk. Die heette hier ‘Keukendijk’. De meest waarschijnlijke verklaring voor deze naam is dat er vroeger armoedige huisjes met een woonkeuken tegen de dijk stonden. Een apart waterschapje, het Heemraadschap van de Keukendijk, beheerde de Keukendijk. Soms was de zee toch sterker. Na een doorbraak spoelde het naar binnen stortende water achter de dijk een meertje uit. Dat werd in of kort na 1631 drooggemaakt door Johan Wijngaards van Vollenhoven, een machtig heerschap uit Oosthuizen. Zo ontstond een nieuwe polder, de Etersheimerbraak. Middenin dat poldertje staat de prachtige gerestaureerde Brekermolen te pronken.

Wierdijk

Heel lang is gedacht dat deze bodebus van het poldertje de Etersheimerbraak was. Maar dat is onwaarschijnlijk. Voor zo’n klein poldertje was een kostbare zilveren bodebus veel te duur. Hier komt bij dat in het medaillon onder het wapen van Etersheim een wierdijk is afgebeeld. Wierdijken vond men in de zeventiende eeuw overal langs de Zuiderzee. Ze bestonden uit een aarden dijklichaam versterkt met een ‘wierriem’ aan de zeekant, een taai en vast ingebroeid pakket van zeegras. De wierriem werd met palen op zijn plek tegen de dijk aangehouden. Dat is allemaal duidelijk terug te zien. Daarom is deze bodebus zonder twijfel gedragen door de bode van het Heemraadschap van de Keukendijk.

Dwarsdoorsnede Wierdijk. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Het zeilscheepje van Cagias

Nog meer informatie leveren de merken op die aan de achterzijde in het medaillon zijn geslagen. Het zijn er drie. Allereerst vinden we daar het wapen van Hoorn en een zeilscheepje. Het gaat om respectievelijk het stadskeurmerk van Hoorn en het meesterteken van zilversmid Maarten Cagias. Hij heeft deze bodebus dus gemaakt. Het laatste merk is de jaarletter ‘w’. Die staat voor 1782.