De keermuur op de Helderse zeedijk

Echt bang waren we niet geweest bij de februaristorm van 1953. Onze zeedijk zou het wel houden. Die lag daar al een paar honderd jaar. Er was lang geleden wel eens een kleine doorbraak geweest en ook, voor het laatst in 1916, was er soms water over de dijk geslagen, maar verder niet.

3 min

Stormramp van 1953

En inderdaad: ook bij die rampzalige stormvloed in 1953 hield de Helderse zeedijk stand. Géén doorbraken. Wel werden wat grote Noorse keien uit de bovenberm ontwricht en deels stukgeslagen. Ook waren grote delen van de ’platte’ bovenberm vernield maar de ’keermuur’ op de dijk was blijven staan. Er was geen water overheen gekomen en de stad achter de dijk binnen gestroomd.

Helderse zeewering bij het zwembad in het Marsdiep, ca. 1950. Beeld: Helderse Historische Vereniging.

Huizen verplaatst

Op een kaart van Lourens Pietersz. (1577) van het eiland Huisduinen zien we niet alleen duinen aan de west- en zuidzijde, maar ook aan de noordzijde. In het ’tussenland’ lagen enkele polders, het Oude Land, de Koog en de Nieuwlander Polder, waarvan alleen de meest oostelijke polder aan de noordzijde een (zand)dijk (uit 1505) had. Onder de bescherming van de noordelijke duinreep lag ‘die Helder buyrt’. In die tijd leed deze noordwal reeds zoveel afslag dat huizen van dit buurtje zuidwaarts verplaatst werden. In 1592 wordt verteld dat sommige bewoners reeds op hun derde hofstede zitten en talrijke huizen zijn ‘verzet ende gestelt landwaarts in’. Vandaar dat men in 1584 ook in het noorden een slaper(zand)dijk ter bescherming van het Oude Land en de Koog had gelegd. Enkele decennia later waren niet alleen de noordwestduinen, maar ook de noordelijke duintjes verdwenen.

Kaart van Lourens Pietersz., 1577, nagetekend door Henk Schoorl. Beeld: Helderse Historische Vereniging.

Wierriemen en Noorse steen

De achter de duinen gelegen slaperdijken werden zeedijken. Deze zanddijken waren met zogenaamde wierriemen bekleed waarbij het wier met palen en planken werd vastgezet. Teneinde de stroom wat van de dijk te houden, werden bovendien enkele tientallen zogenaamde hoofden haaks op deze waterkeringen aangebracht. Het waren aanvankelijk eenvoudige hoofden: werken van rijshout, bedekt met zogenoemde Noorse steen. Later maakte men paalbekistingen gevuld met rijshout en stenen. Het was vooral de felle eb- en vloedstroom in het Marsdiep die deze hoofden ernstig ondermijnde. Toen zo rond 1730 de paalworm het houtwerk aan de zeeweringen aantastte, was men helemaal ten einde raad. Er zat ten slotte niets anders op dan de dijken geheel met steen te bekleden. Heel veel soorten los steen aan de vooroever, een glooiing van gezette basaltsteen aan de onderzijde van de dijk en zware granietkeien aan de bovenzijde.

Helderse zeewering met prikkeldraadversperring tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tekening door Henk Schoorl. Beeld: Helderse Historische Vereniging.

De keermuur

In feite is men gedurende de achttiende en negentiende eeuw ten koste van heel veel geld ermee doorgegaan de dijk te verbreden en te verhogen. De dijk bleef op zijn plaats maar bij de ramp van 14/15 januari 1916 sloeg het water toch over de dijk heen en zette het stadje erachter onder water. Vandaar dat de voorgenomen afsluiting van de Zuiderzee tot verhoging van de Helderse zeedijk leidde door het aanbrengen van een zogenaamde keermuur aan de westzijde (vanaf batterij Vismarkt). In de Tweede Wereldoorlog werd in oostelijke richting een ‘tankmuur’ aangebracht, die na de oorlog als deel van de waterkering is gehandhaafd. Wel zijn toen de bunkers van de dijk verwijderd. In de jaren zeventig is de dijk op ‘Deltahoogte’ gebracht waarbij de ons zo vertrouwde keermuur uit het zicht is verdwenen.

Auteur: J.T. Bremer.