Van toevluchtsoord tot museum: het Anne Frank Huis

Een verborgen ingang achter een boekenkast, je verstoppen voor de vijand en overdag doodstil zijn: het leest als een spannend verhaal. Voor Anne Frank en haar familie was het een nachtmerrie die werkelijkheid werd, met een tragische afloop.

4 min

Naambordje van het Anne Frank Huis. Beeld: Henrik Johansson via Flickr.

Als de familie Frank en met hen nog vier andere joodse Amsterdammers onderduiken in het Achterhuis op Prinsengracht 263, is aan de voorkant van het pand het bedrijf van Otto Frank, Annes vader, gevestigd. Achter een verdraaibare boekenkast op de overloop van de tweede etage leven de onderduikers twee jaar lang in het geheim. In 1944 worden zij verraden, gearresteerd en gedeporteerd naar doorvoerkamp Westerbork en later naar concentratiekamp Auschwitz. Uiteindelijk bezwijkt Anne, net als haar oudere zus Margot in kamp Bergen-Belsen aan de gevolgen van tyfus en andere ontberingen.

De gereconstrueerde draaibare boekenkast in het Anne Frank Huis. Beeld: Wikimedia Commons.

Het Achterhuis tegen de vlakte?

Na afloop van de oorlog keert Otto Frank als enige van de acht onderduikers terug uit Auschwitz. Bij aankomst in het Achterhuis is de schuilplaats kaal en leeg. Het pand verkeert in slechte staat, en is eigenlijk niet langer geschikt als bedrijfspand. In 1950 wil textielfabrikant Berghaus de panden op de hoek van de Prinsengracht en de Westermarkt aankopen om ze te slopen en er een nieuw bedrijfspand neer te zetten. Ook het Anne Frank Huis staat op de nominatie om tegen de vlakte te gaan.Dit gaat Otto Frank zeer aan het hart. In eerste instantie huurt hij het pand, en zorgt ervoor dat hij bij een eventuele verkoop als eerste zaken mag doen. In 1953 krijgt hij het pand aan de Prinsengracht in zijn bezit. Geld voor de benodigde restauratie is er niet, en als de firma Berghaus de omliggende panden zou slopen, zou het grachtenpand als een kaartenhuis in elkaar storten. Tegen zijn zin verkoopt meneer Frank het huis opnieuw. Het huis staat nu helemaal leeg en verandert in een krot. De afbraak lijkt nu echt onvermijdelijk.

Dagboeken van Anne Frank. Beeld: ANP Archief.

Wereldberoemd dagboek

Inmiddels is het dagboek dat Anne tijdens haar verblijf in het Achterhuis schreef, wereldberoemd geworden. Bij terugkomst in Amsterdam kreeg haar vader al haar aantekeningen en gedachtenspinsels, opgeschreven in het bekende rood-wit-groen geruite boekje en diverse losse vellen, terug van één van de helpsters uit hun onderduiktijd. Hij liet deze publiceren, en het succes was zo groot dat er al gauw toneelstukken en films verschenen over Annes leven in het Amsterdam van de Tweede Wereldoorlog.

Mensen in de rij voor het Anne Frank Huis. Beeld: Bogdan Migulski via Flickr

Gered van de sloop

Onder druk van een aantal bekenden van Otto Frank en de enorme publieke opinie die het boek van zijn dochter teweeg brengt, wordt het Achterhuis van de sloop gered. In 1957 wordt de Anne Frank Stichting opgericht, die zorg draagt voor de openstelling van de schuilplaats en het uitdragen van het gedachtengoed van Anne. De textielfirma die de panden aan de Prinsengracht wilde slopen, ziet hier vanaf en schenkt nummer 263 aan de stichting.Toch is het Anne Frank Huis nog niet helemaal veilig: een projectontwikkelaar krijgt de andere huizen aan de Prinsengracht in bezit, en wil hier een woonflat van acht verdiepingen neerzetten. Voor 350.000 gulden kon de Anne Frank Stichting de panden aankopen. De toenmalige burgemeester van Amsterdam, Gijsbert van Hall, zet zich persoonlijk in om het bedrag bij elkaar te krijgen. Hij schrijft aan vijfduizend mensen en instellingen een brief om geld te storten. Dat lukt gedeeltelijk en dankzij een samenwerking met de Universiteit van Amsterdam komt het plan rond: Prinsengracht 263 is gered, wordt gerestaureerd en opent in 1960 haar deuren als het Anne Frank Huis.

Standbeeld van Anne Frank aan de voet van de Westertoren. Beeld: Johan Wieland via Flickr.

Maatschappelijke misstanden en achtergelaten sporen

Het ideaal van Otto Frank voor het Achterhuis is een jeugdcentrum waarin maatschappelijke misstanden aan de kaak worden gesteld. Door de jongeren te waarschuwen met voorbeelden uit het verleden, wordt geprobeerd hen lessen te leren voor de toekomst. Hierin wordt meneer Frank gesterkt door alle brieven die hij van jongeren van over de hele wereld ontvangt. Daarover zei hij:

‘Vooral jongeren willen steeds maar weer weten hoe het ooit tot deze verschrikkelijke gebeurtenissen heeft kunnen komen. Ik antwoord hun zo goed als ik kan. En aan het eind schrijf ik vaak: “Ik hoop dat Annes boek in je latere leven zal nawerken, zodat je, voor zover dat in je omgeving mogelijk is, zult werken voor toenadering en vrede”.’

In de tentoonstellingen die vandaag de dag te zien zijn in het Anne Frank Huis staan vaak maatschappelijke thema’s centraal. Toch zijn vooral de sporen die Anne en de andere onderduikers hebben achtergelaten indrukwekkend om te zien. Voorbeelden zijn de beroemde plaatjeswand op Annes kamer, te bewonderen van achter glas, en haar dagboeken. Ieder jaar betreedt (bijna) een half miljoen bezoekers de trappen naar de schuilplaats. Met regelmaat loopt de rij tot op het plein van de Westerkerk, die Anne zo vaak als ‘geruststellend’ benoemde in haar dagboek. Zo blijven de verhalen aan de steeds meer tot geschiedenis verworden Tweede Wereldoorlog levend.

Auteur: Eva Bleeker