200 jaar gemeente Uithoorn: van veendorp tot voorstad

Op 10 februari 1820 werden de dorpen De Kwakel, Thamen en Uithoorn samengevoegd tot één gemeente: Uithoorn. Na maar liefst acht eeuwen onder gezag van Utrecht te zijn gevallen, werd de nieuwe gemeente opgenomen in de provincie Holland. Met zijn bijzondere ligging aan het Zijdelmeer en zijn middeleeuwse polder is Uithoorn tegenwoordig een geliefde woonplaats. Vlakbij Amsterdam, maar toch in het groen.

3 min

Het gebied dat we tegenwoordig Uithoorn noemen, was in de tiende eeuw nog één groot veenmoeras. Maar zoals dat destijds met vele natte landschappen ging, werd Uithoorn in de elfde eeuw vanuit Mijdrecht ontgonnen. Dit plan kwam voort uit een toenemende vraag naar landbouwgrond om graan te verbouwen. Mijdrecht en het gebied rondom Uithoorn vielen in die tijd onder gezag van het Sticht Utrecht, met de bisschop van Utrecht aan het hoofd.

In de twee eeuwen die volgden ontstonden er diverse nederzettingen in het ontgonnen land, waaronder Kudelstaart, Vrouwenakker, de Banken, De Kwakel, Thamen, Blokland, de Hoef en Uithoorn. Uithoorn lag in een hoek tussen het Zijdelmeer en de Amstel, de naam van het dorp getuigt nog altijd van deze locatie (‘hoorn’ is Oudhollands voor ‘hoek’, Uithoorn betekent dus letterlijk ‘uithoek’).

Uithoorn aan de Amstel met de kerk van Thamen in het verschiet, 1740. Collectie Provinciale Atlas, Noord-Hollands Archief.

Lucratieve turfwinning

Uithoorn werd een belangrijk turfgebied voor zestiende- en zeventiende-eeuws Holland. Veen werd uit de bodem gehaald, gedroogd en als turf verkocht, veelal aan het groeiende Amsterdam. Maar liefst een kwart van het aantal inwoners van Uithoorn en de omliggende dorpen was turfgraver van beroep. Als gevolg van deze grootschalig turfwinning werd het gebied weer natter. Het grondwaterpeil steeg en grote stukken weiland veranderden in plassen. Bij hoogwater vormde het Legmeer een bedreiging voor het oude dorpje Thamen.

Ondanks de invloed op het landschap werd nog tot diep in de negentiende eeuw doorgegaan met de turfwinning. Tot twee desastreuze stormvloeden in 1836, waarbij het pad tussen De Kwakel en Kudelstaart weggeslagen werd, een omslag in het denken teweegbrachten. Vier jaar later werd het besluit genomen om het Haarlemmermeer definitief droog te leggen. In 1852 was het eindelijk zo ver. De Thamerbinnenpolder was drooggemalen en beide Legmeren zouden spoedig volgen.

Landbouw in de drooggelegde Noorder Legmeerpolder te Uithoorn, 1895. Locomobiel in werking met dorsmachine. Rechts Piet v.d. Zwaan met zoons. Collectie Provinciale Atlas, Noord-Hollands Archief.

Uithoorn wordt Hollands

De drooglegging van het gebied haalde Uithoorn en de omliggende dorpen uit hun isolement. Op 1 oktober 1819 werden De Kwakel en Uithoorn bij een grensbepaling tussen de provincies Holland en Utrecht aan Holland overgedragen. Hiermee kwam een einde aan de acht eeuwen durende verbinding met Utrecht. Vanaf 10 februari 1820 gingen de dorpen De Kwakel, Thamen en Uithoorn gezamenlijk verder als één gemeente: Uithoorn.

Uithoorn werd bij de nieuwe provincie betrokken door een stoomverbinding met Amsterdam over water, door schroefstoomboot De Volharding. En in 1914 werd Uithoorn zelfs aangesloten op het spoorwegnet. Het kleine dorpje in het veen werd het knooppunt van de spoorlijnen Haarlem-Nieuwersluis en Amsterdam-Alphen aan den Rijn. Rijwegen voor automobilisten lieten daarna niet meer lang op zich wachten. De verbeterde verbindingen brachten bedrijven en werkgelegenheid naar het dorp.

Voormalig treinstation Uithoorn, 2007. Foto: MartinD, via Wikimedia. Licentie: CC BY-SA 3.0.

Historisch feestjaar

Na de Tweede Wereldoorlog is Uithoorn uit zijn voegen gegroeid. Er was grote woningnood, dus werden in rap tempo betaalbare woningen voor gezinnen uit de grond gestampt. Tussen 1948 en 1956 verrezen bijna 850 woningen in de Thamerbinnenpolder. De wijken Zijdelwaard, De Legmeer en Meerwijk volgden in de jaren zestig tot en met tachtig. Het aantal inwoners van Uithoorn vervijfvoudigde van vijf- tot meer dan vijfentwintigduizend mensen. Daarmee veranderde onvermijdelijk ook het karakter van Uithoorn.

Uithoorn is zijn lange geschiedenis echter niet vergeten. Het 200-jarig bestaan van de gemeente wordt daarom groots gevierd. 1 oktober 2019 markeerde de start van het feestjaar, waarin er een jaar lang extra aandacht is voor de inwoners van de gemeente Uithoorn. Het jubileum wordt gevierd met diverse sportieve en culturele evenementen. Op 10 februari 2020 vindt het ceremoniële hoogtepunt van het feestjaar plaats, met een openbare receptie in het gemeentehuis. De feestelijkheden lopen nog tot en met 30 september door. Kijk voor meer informatie over het feestjaar op de website van de gemeente Uithoorn.