3 min

‘Geestigh en konstigh’

Net als bij veel andere buitenplaatsen in de omgeving ligt op het terrein van het latere Hartenlust in de zeventiende eeuw een blekerij. Rond 1640 wordt bij die blekerij een buitenplaats aangelegd met een herenhuis, tuin, vijver en boomgaard. Later komen daar een tuinmanshuis, koetshuis, stallen en oranjerie bij. De naam Hartenlust krijgt het waarschijnlijk van Samuel Gillis, die er van 1684 tot 1718 woont.

‘Zo geestigh geordineert en zoo konstigh aangelegt en uitgevoert als de meetkunstenaer en architect Speelman met zyne ryke gedachten ergens meerder heeft geordineert’- zo wordt de tuin beschreven in 1732. De eigenaar van Hartenlust in 1722 heeft Adriaan Speelman de opdracht gegeven voor de geometrische tuinaanleg.

Buitenplaats Hartenlust. Collectie Noord-Hollands Archief

Uitbreiding

Vanaf 1744 wordt Hartenlust door opeenvolgende eigenaren uitgebreid met een tuinkoepel, een slingerbos, een overplaats en een menagerie met exotische vogels. Voorts wordt de oude oranjerie vervangen door een nieuwe. De blekerij bestond niet meer maar op het landgoed stond wel een bijbehorende boerderij.

Tussen 1824 en 1826 wordt de tuin in opdracht van Cornelis Izaak van der Vliet opnieuw aangelegd door  Zocher jr., die er ook een oranjerie bij bouwt. Als Hartenlust na het overlijden van Van der Vliet in 1842 wordt verkocht noemt de beschrijving meerdere menageriën, een vinkenbaan, moestuinen, boomgaarden, plantsoenen, bossen, een riant hertenkamp met hertenhuis, grote waterpartijen en vijvers en twee overplaatsen.

De tuin van de buitenplaats. Collectie Noord-Hollands Archief.

Halverwege de negentiende eeuw wordt Johannes Borski de nieuwe eigenaar van Hartenlust en laat het bestaande zeventiende-eeuwse huis slopen. Alleen de overwelfde kelders zijn gespaard. Op dezelfde plek bouwt architect Tétar van Elven in 1848 het nog bestaande huis Hartenlust. Het is een rechthoekig neoclassicistisch huis van twee verdiepingen met een natuursteenmotief in het pleisterwerk. Het middendeel is voorzien van een attiek en wordt bekroond door frontons. Door Borski wordt de buitenplaats nog uitgebreid met onder meer de overplaats van Sparrenheuvel.

De hofstede Hartenlust met een dame en heer op de voorgrond.

Van hotel tot bedrijfsgebouw

De twintigste eeuw brengt grote veranderingen in de buitenplaats. Het huis, de oranjerie, hertenkamp en deel van de tuin met vijver werden van 1899 tot 1915 uitgebaat als hotel, waarvoor het huis ingrijpend verbouwd is. Daarna wordt het huis weer particulier bewoond door Adriaan R. Laan en zijn gezin. De tuin wordt opgeknapt, de vijver wordt deels gedempt en voor het huis wordt een rosarium aangelegd naar ontwerp van tuinarchitect P. Leijden.

Na 1968 wordt Hartenlust met omliggende park (nog 1 ha.) aangekocht door het Provinciaal Waterleidingbedrijf Noord-Holland, die het huis opnieuw grondig tot kantoor liet verbouwen. Na het vertrek van PWN werd Hartenlust door vier ondernemers in 1978-’88 gerestaureerd en heringericht tot het huidige bedrijfsverzamelgebouw.

Alle overige terreinen van de buitenplaats werden vanaf 1900 verkaveld en als bouwgrond verkocht. Dit maakte onder meer de aanleg van station Bloemendaal mogelijk. Het landelijke Bloemendaal groeide snel uit tot een modern dorp voor welgestelde renteniers, forenzen en middenstand. Te midden van dat moderne dorp ligt nog de kleine kern van Hartenlust als overblijfsel van de oudere geschiedenis, met een eigentijds gebruik.

Het landhuis Hartenlust is een rijksmonument. Het wordt gebruikt als kantoor en is niet voor publiek toegankelijk.

Huize Hartenlust. Collectie Noord-Hollands Archief.

Landschap Noord-Holland / Cultuurcompagnie

Publicatiedatum: 30/04/2012