3 min

Meesterdief

Sjako (of ook wel Sjaco, Jako of Jaco genoemd) was een meesterdief. Zijn werkmethoden waren legendarisch. Hij stond erom bekend uiterst professioneel te zijn. Samen met zijn ‘zwarte bende’ vloog hij als een schim door het land. Sjaco kon op het ene moment toeslaan in Groningen, op het andere moment in Gouda of dan weer in Amsterdam. Daarbij gebruikte hij uiterst moderne gereedschappen, die nu in de vitrine liggen in het Amsterdam Museum. Hij had een koevoet en een pistool en fabriceerde zelfs een uitschuifbare ladder.

Vitrine over Sjako in het Amsterdam Museum met op de voorgrond Sjako’s inbrekersspullen, 1700 – 1720. Collectie Amsterdam Museum.

Het Fort van Sjako

Sjako’s ontsnappingen aan het gezag zijn spectaculair. Een belangrijk aandeel daarin had zijn huis op de Elandsgracht: het Fort van Sjako. Een ‘fort’ was destijds de benaming voor verschillende panden die met elkaar verbonden zijn. De vier panden van het Fort van Sjako vormden een waar doolhof. Volgens de mythe was het dan ook niet makkelijk om hem te pakken te krijgen:

‘Zelfs ging hij eenige malen – naar men beweerde – brutaalweg de hem opwachtende politiedienaren voorbij, als vrouw verkleed, een vermomming waaraan hij door de hem goedgezinde buren geholpen werd. Was Jaco eenmaal goed en wel binnen de muren van zijn fort, dan spotte hij met de dienaren des gerechts, want al bezetten zij alle uitgangen – hij wist altijd te ontkomen, door een soort van koker, die tusschen of achter enkele bedsteden der kamers aangebracht, door middel van valluiken, een verbinding vormde van de verschillende verdiepingen onderling.’

Interieur fort van Sjako, door Johan Coenraad Braakensiek. Beeld: Amterdam Museum.

Tussen de lakens gegrepen

Toch werd Sjako uiteindelijk in 1717 gegrepen in de herberg de Gulden Wagen op de Haarlemmerdijk.  Het politierapport vermeldde dat ze hem te pakken kregen toen hij met zijn minnares Griet Lammers tussen de lakens lag. De straffen in Amsterdam waren destijds niet mild. Sjako werd veroordeeld om ‘van ondere op te worden geradbraakt en alzo levendig te blijven liggen den tijd van een half uur, en alsdan voorts het hoofd van het lichaam te worden gekapt.’ En zo geschiedde: Sjako werd geradbraakt en onthoofd op de Nieuwmarkt.

Is dit hem dan? Foto van Jacob Frederik Muller alias Sjaco (naar tekening). Beeld: Amsterdam Museum

Robin Hood van Amsterdam

Sjako liet bij het gewone volk een goede indruk achter. In de Amsterdamse volksbuurten was Sjako populair als een soort Robin Hood. Latere buurtgenoten zeiden nog jaren dat Sjako ‘een edelaardig mens’ was ‘die alleen van de rijkdom gapte’. Als hij zijn slag geslagen had, gaf hij royaal zijn centen weg aan hen die het minder hadden. Nog anderhalve eeuw later wees men eerbiedig zijn huis aan op de Elandsgracht: ‘Dit is het fort van Sjako.’ Deze eerbied had hij onder andere verdiend door te sterven zonder één van de andere bendeleden te willen noemen, terwijl deze bendeleden Sjako allemaal aanwezen als hun leider. Zelfs toen al zijn kameraden al gestraft waren voor roof, brandstichting en moord, hield Sjako vol ze niet te kennen.

Elandsgracht 73. Twee gevelstenen: Het Fort van Sjako (links) en Jaco (rechts) ter herinnering aan de 18e-eeuwse bendeleider, dief en inbreker Jacob Frederik Muller (1690-1718), bekend als Sjako of Jaco. Foto door Martin Alberts, 5 februari 2009. Beeld: Stadsarchief Amsterdam

Dief of held?

Sjako moet een ingewikkeld karakter hebben gehad, vinden ze bij het Amsterdam Museum. Aan de ene kant was het een beruchte dief die een oude vrouw vermoordde toen ze de bende stoorde tijdens een inbraak in een boerderij. Aan de andere kant was hij trouw aan zijn vrienden en een kundig ambachtsman die prachtige gereedschappen maakte.

Tekst: Tom van der Aart

Bronnen:

• Amsterdam Museum
• Justus van Maurik, Toen ik nog jong was (Amsterdam 1901).
• Geert Mak, Een kleine geschiedenis van Amsterdam (Amsterdam/Antwerpen 1995).

Publicatiedatum: 21/03/2018