3 min

Dageraad van een nieuwe wereld

Stadhouder Willem V (1751-1795) was aan de macht in een tijd waarin de wereld om zich heen veranderde. In 1776 las Thomas Jefferson in Amerika de Onafhankelijkheidsverklaring voor. Dit leidde tot een vrijheidsstrijd tegen de Britse overheersing. Een tiental jaar later brak in alle hevigheid de Franse revolutie uit. De toch al niet zo sterke Willem V had niet de goede antwoorden op de groeiende roep om democratisering van de samenleving.

Zijde lintjes met de Slag op de Doggersbank Foto: Collectie Edams Museum

Vierde Engelse Oorlog

Politiek gezien waren het ook roerige tijden in Europa. De Fransen steunden de vrijheidsstrijders in Amerika tegen de Engelsen en de Hollanders steunden de Fransen hierin. Keer op keer werden de Hollandse schepen door Britse oorlogsbodems onderzocht en soms naar Engelse havens opgebracht. Ook de VOC had door starre behoudzucht en corruptie van de bewindhebbers zijn beste tijd gehad. De toestand op zee kwam tot uitbarsting toen op het eind van 1779 een grote Hollandse handelsvloot voor Frankrijk de zee opging en naar Engelse havens werd opgebracht. Het volk was woedend en eiste daadkracht van de stadhouder. Zelfs de meest vurige orangisten vielen wanhopig tegen hem uit. Zo brak in 1780 de vierde Engelse oorlog uit. Nu zou eindelijk afgerekend kunnen worden met de Engelsen.

40 miljoen florijnen

Niets bleek minder waar, de Engelse vloot plukte oppermachtig tientallen schepen uit zee. Onze verwaarloosde vloot kon nauwelijks worden bemand en kon weinig uitrichten. De handel kwam praktisch tot stilstand. Ook in de West voltrok zich een ramp. Bij St-Eustasius maakten de Engelsen onder admiraal Rodney 130 rijk beladen schepen buit. De schade bedroeg 40 miljoen florijnen. De stemming was zo verbitterd dat Willem niet eens meer naar een Statenvergadering in Den Haag durfde te gaan. In deze benarde situatie deed zich dan toch nog een heugelijk feit voor.

Portret van stadhouder Willem V, Collectie Edams Museum Foto: Edams Museum

Slag bij de Doggersbank

Wij schrijven 1781. De handel met de Oostzeelanden was altijd van groot belang geweest en de handelaren eisten van de prins dat een gewapend konvooi hun handelsschepen zou vergezellen. Ongeveer 70 koopvaarders voeren uit met bestemming de Oostzee. Onder bescherming van zeven linieschepen en enkele fregatten onder bevel van schout-bij-nacht Zoutman en kapitein van Kinsbergen. Stadhouder Willem V was persoonlijk naar Texel afgereisd om de marine te bevelen. Bij de Doggersbank stuitte de vloot op een Britse handelsvloot van ongeveer 200 schepen. Deze keerde zojuist terug uit de Oostzee en werd door een smaldeel van de Engelse marine onder bevel van admiraal Hyde Parker begeleid. Een hevig gevecht volgde. Vijf uur lang bulderde de kanonnen. Met grote dapperheid vochten Zoutman en van Kinsbergen tegen de Engelse overmacht. Toen de rook optrok, hadden de Engelsen de aftocht al ingezet en dropen zij met de staart tussen de benen af.

Oranje feesten

Waarschijnlijk was het wijken van de Engelse oorlogsschepen te danken aan de ervaren van Kinsbergen. Hoewel bij de Doggersbank geen zegepraal werd behaald, werd dit zeegevecht door de prinsgezinden uitgemeten tot een glorieuze overwinning van onze vloot. Speciale linten met de namen van de nieuwe zeehelden werden uitgedeeld onder de feestvierende menigte. Met deze linten aan hun hoed  toonden de voorstanders van de prins hun sympathie: met een luidkeels “Zoutman onze held en vivat oranje” ging men overal de straat op. Voor even zat Willem V weer wat steviger in het zadel. In 1787 werd de grond onder de voeten van de stadhouder wederom weer te heet en grepen de patriotten dit keer wel de macht, al was het maar voor heel even.

Publicatiedatum: 26/11/2013