Een bezoekje brengen aan een gebied waarvan het provinciebestuur zo’n vijftien jaar geleden heeft vastgesteld dat het toen ernstig verontreinigd was? Liever niet, zou je denken. Toch zie je hier op de heide, aan de rand van Noord-Holland, in het weekeinde honderden Gooiers wandelen en fietsen. Op de Zuiderheide, bij ’t Blukbos en het Laarder Wasmeer.

Uitgerekend dit natuurgebied is jarenlang gebruikt om rioolwater op te lozen dat niet voldoende was gezuiverd. Het begon met afvalwater van de bewoners, zegt Nicole van Gans van het IVN (Gooi en Omstreken). Na de aansluiting van Hilversum op het spoorwegnet kwamen er (o.a. metaal- en tapijt)fabrieken in het dorp en die industrie zorgde voor afvalwater dat ernstig vervuild was. Denk aan zware metalen en giftige stoffen, chroom bij voorbeeld.

Paniek

In de bijzonder droge zomer van 2003 ging het verontreinigde slib van een vrijwel drooggevallen vennetje stuiven. Paniek, gevaar voor mens en milieu! Bij een stevige oostenwind, aldus Nicole van Gans, zou er een gifwolk kunnen ontstaan boven Hilversum. In de buurt van het vennetje werd bovendien (gecontroleerd) drinkwater uit de grond gepompt. Een grootscheepse sanering kwam op gang.

Vrachtwagens reden af en aan om een hele laag vervuilde grond af te voeren. De sanering besloeg een groot oppervlak. Het minst vervuilde zand is gebruikt voor de aanleg van het ecoduct bij Crailo, iets verderop. In 2011 was de schoonmaakactie voltooid. Dat werd gevierd met het overhandigen van een emmertje schoon water door de ene autoriteit aan de ander.

Overigens zit er, zegt Ben Blessing (boswachter Goois Natuurreservaat) nog steeds een bel vervuild water diep in de grond. Dat is het gevolg van het ooit per ongeluk doorboren van de oerlaag van een vennetje.

Uniek in provincie

Je ziet, uitkijkend over de Zuiderheide iets ten noorden van het Laarder Wasmeer, een stuwwal uit de voorlaatste ijstijd. Een massa van zand, leem en stenen die de oprukkende gletsjers hier achter lieten. In de laatste ijstijd joegen poolwinden grote hoeveelheden zand over deze vlakte. Met als resultaat dat hier aan de voet van de stuwwal een dekstuifzandlandschap ligt zoals verder nergens in de provincie voorkomt. De heuvels stuifzand verklaren de naam van het hotel/restaurant De Witte Bergen aan de A1.

Wie hier passeert, ziet een vriendelijk landschap met een glooiend heideveld en enkele vennetjes. In deze vennetjes werden ooit schapen gewassen, dat zou de naam wasmeer kunnen verklaren. Nicole van Gans denkt dat de naam echter afgeleid is van het feit dat het water in deze vennetjes na flinke regenbuien snel kon stijgen (wassen). Het wassende water was het gevolg van een vrijwel ondoordringbare bodemlaag, waardoor het regenwater niet makkelijk in de grond zakte.

Hier en daar zie je op de Zuiderheide de opbolling van een grafheuveltje. Dit is een hoekje van het Gooi met een interessante historie.

Aardkundig monument

Dankzij afgravingen die nodig waren voor de sanering, weten we bijvoorbeeld dat hier pakweg zestienduizend jaar geleden dennenbossen hebben gestaan. Bossen die destijds door bosbranden zijn getroffen. Dat leiden deskundigen af uit houtskoolresten diep onder de heide van nu. Bovendien werden hier ‘forten’ aangetroffen: tafelbergjes in het zand door de verschillende aardlagen heen. Dit gebied is dan ook officieel erkend als aardkundig monument.

Bovendien zijn sporen gevonden van een karrenpad dat hier eeuwen geleden liep van Amsterdam richting Amersfoort. Op een kaart uit het begin van de 19e eeuw is deze voorloper van de A1 nog terug te vinden.

Oerlaag

Zo’n 85 hectaren omvat het natuurgebied van het Laarder Wasmeer. Waar door afgravingen die bijna ondoordringbare oerlaag van het vennetje is weggeschept, kon dat met een kleibodem zo goed mogelijk worden hersteld.

In dit licht golvende heideland met zandverstuivingen vind je planten en dieren die zich hier thuis voelen, zoals klokjesgentiaan en zonnedauw. Evenals allerlei mossen en algen. Te oordelen naar de holen vermaken vossen en konijnen zich hier prima. Wellicht keert ook de nachtzwaluw terug in dit open heide-, zand- en boslandschap. Op de zonnige dag dat IVN-gids Nicole van Gans ons het natuurgebied Laarder Wasmeer mee in nam, jubelde de veldleeuwerik hoog in de lucht.

Populair ommetje

Nu mag rond de vennetjes ín De Leeuwenkuil en de voormalige Vuilwaterplas (‘strontwasmeer’) de natuur haar gang gaan. Ongestoord. Dit deel van het natuurgebied Laarder Wasmeer is met hekken afgesloten, daar kom je alleen met IVN-excursies in. Maar je kunt er wel altijd omheen wandelen. Op mooie dagen is dit een populair ommetje. Een Hilversummer die er met zijn hond wandelt, is daar erg blij mee. ‘Vroeger liep ik hier al, maar toen kon het verschrikkelijk stinken. Nu is het geweldig, toch?’

Op het pad rond het natuurgebied vertellen informatiepanelen het verhaal van deze bijzondere omgeving. Als je de vogels hoort zingen en de brem ziet bloeien, kan je je niet voorstellen dat uitgerekend hier eens ‘het afvoerputje’ van Hilversum lag. De natuur veert weer op.

Tekst: Jan Maarten Pekelharing

Met dank aan Nicole en Johan  van Gans (IVN Gooi en Omstreken).

Elke derde zondagochtend van de maand vertrekt om 10 uur een IVN-gids bij Theehuis ’t Bluk voor een rondleiding in het afgesloten gebied van het Laarder Wasmeer.

Publicatiedatum: 13/10/2017