De zandafgravingen in het Gooi

Rijk worden is niet iets waar je meteen aan denkt als je zand ziet. Slimme Amsterdamse ondernemers hebben echter eeuwenlang Goois zand verkocht. Al in de zeventiende eeuw was er veel behoefte aan zand. De VOC gebruikte het zand als ballast in schepen en bouwde er in het Verre Oosten kades mee. Later gebruikten aannemers het zand om huizen te bouwen en wegen en spoorwegen aan te leggen.

2 min

Zand is eeuwenlang de belangrijkste grondstof van het Gooi geweest. Het werd vroeger gebruikt als schuurmiddel of om inkt sneller te laten drogen. Soms werd het vermengd met mest en afval om de grond te bemesten. Sinds de zeventiende eeuw is het Gooise zand gebruikt voor het ophogen van laag liggende terreinen.

Station Muiderpoort in Amsterdam is met Goois zand gebouwd, 1906. Beeld: Noord-Hollands Archief, foto: Trenkler Den Haag.

Expansie Amsterdam

Amsterdam was in de zeventiende eeuw sterk aan het uitbreiden en had grote behoefte aan zand. Amsterdamse ondernemers kochten grond in ’s-Graveland aan. Door naar ‘s-Graveland te gaan ontvluchtten ze de stank die zomers uit de grachten optrok en het afgegraven zand uit ‘s-Graveland gebruikten ze voor de expansie van Amsterdam. Het werd over de ‘s-Gravelandse Vaart naar de stad vervoerd.

Zanderij Crailoo

Tijdens de aanleg van de spoorlijn van Hilversum naar Amsterdam werd omstreeks 1870 heel wat zand rond Zanderij Crailoo afgegraven. De ondernemers gebruikten het vrijgekomen zand onder meer voor de aanleg van de spoordijk door het Naardermeer.

Duizenden kubieke meters

De Erfgooiersvereniging Stad en Lande was eigenaar van de grond rond de zandafgraving. De vereniging kreeg een flink bedrag voor de afgravingen. Toch waren de Erfgooiers niet echt blij met de afgravingen, er werd hun immers grond ontnomen. Slim ondernemerschap van de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij, de voorloper van de Nederlandse Spoorwegen, zorgde er echter voor dat de afgravingen doorgingen. Ook toen het Goois Natuurreservaat in 1932 eigenaar werd, bleef de concessie van de spoorwegen geldig. Tot 1970 werden er duizenden kubieke meters zand afgegraven. Veel Goois zand bevindt zich in Amsterdam. Zo is station Muiderpoort aangelegd met zand uit het Gooi.

Het diepe gat ontstaan door de zandafgravingen is met de komst van de Natuurbrug Zanderij Crailoo overbrugd. De Bussummer- en Westerheide en het Spanderswoud zijn nu weer zoals voor de afgravingen met elkaar verbonden.

Niet ver van de afgravingen is nu een overnachtingskraal voor schapen gerealiseerd.