3 min

Blusboot uit Amsterdam en angstaanjagende taferelen

De brand van het Zaans Veem werd op vrijdagmorgen 15 oktober 1954 om 5.05 uur ontdekt. Het vuur breidde zich razendsnel uit. Na anderhalf uur stonden de panden Czaar Peter en Nederland van onder tot boven in lichterlaaie. In aller ijl werden winkels en woonhuizen in de omgeving ontruimd. Omdat de brandweer van Zaandam voor een onmogelijke taak stond, werd de assistentie ingeroepen van Koog, Zaandijk, Westzaan en Wormerveer. Om tien uur ’s morgens arriveerde ook de blusboot Jan van der Heyden uit Amsterdam.

Brand Zaans Veem. Angstaanjagende brand van oktober 1954. Beeld: Gemeentearchief Zaanstad.

Met donderend geraas ging rond 8.45 uur een steenmassa aan de straatzijde tegen de vlakte. Een gedeelte van de dertig meter hoge muur viel naar binnen en zorgde voor een explosie van vuur en vlammen. Een andere stuk stortte aan de Zaankant omlaag. Angstaanjagende taferelen speelden zich omstreeks 9.30 uur af toen een zijmuur van pakhuis Nederland instortte en men dacht dat er brandweerlieden onder het puin waren terechtgekomen. Gelukkig bleken er geen dodelijke slachtoffers te zijn.

Toeschouwers kijken naar het indrukwekkende vuur. Brand Zaans Veem in oktober 1954. Beeld: Gemeentearchief Zaanstad.

150 Brandweerlieden, toeschouwers en brandende cacaoboter

De pakhuizen Czaar Peter (1898) en Nederland (1912) waren in huur bij het Zaans Veem. Zij dienden als opslagplaats voor spijsvetten, cacaobonen, cacaoafval, maïszetmeel, verpakkingsmateriaal, veevoer en een groot aantal deuren van Bruynzeel. In totaal hadden ruim twintig bedrijven er goederen opgeslagen. De voormalige rijstpellerij Zaandam (1888), het derde pakhuis, gehuurd door het silobedrijf van de Gebrs. Gort, bevatte drieduizend ton tarwe van Wessanen.

Met 150 brandweerlieden en dertig slangen werd de strijd tegen het vuur gevoerd. De toeschouwers vielen bij de helse brand, waarbij ieder kwartier één miljoen aan goederen in vlammen opging, van de ene sensatie in de andere. Op een gegeven ogenblik kwam er een trage stroom brandende cacaoboter uit pakhuis Nederland vloeien die zijn weg zocht naar de Zaan. In minder dan geen tijd stond het water over een groot oppervlak in brand.

Brandweer in actie. Brand Zaans Veem in oktober 1954. Beeld: P. de Jong, Gemeentearchief Zaanstad.

Paniek op beurs

In de assurantiehoek op de Amsterdamse beurs heerste de dag na de brand grote paniek over de miljoenencatastrofe. De Zaanse pakhuisbrand had met een schadepost van elf miljoen zelfs de brand van 1949 van het Blaauwhoedenveem in Amsterdam, die een schade van acht miljoen had, overtroffen. Vele verzekeringsmaatschappijen waren erbij betrokken, ook Franse en Amerikaanse verzekeraars. Zij stonden voor de taak om de miljoenen te moeten uitkeren: 9,5 miljoen aan goederen en 1,5 miljoen aan gebouwen.

Ravage na de brand. Brand Zaans Veem in oktober 1954. Beeld: Gemeentearchief Zaanstad.

Negenduizend meter slang

Een paar cijfers: bij de brand werd ruim negenduizend meter slang ingezet. Ruim twintig spuiten leverden slag, waaronder alle veertien van Zaandam, aangevuld met de spuit van de havendienst, de spuiten van Koog, Zaandijk, Westzaan en Wormerveer, de bedrijfsbrandweer van Pieter Schoen & Zoon en de spuit van het Zaans Veem zelf. De brandweerlieden werden door de Gemeentelijk Vrijwillige Brandweer beloond voor hun diensten met een uurloon van één gulden per uur.

Ongekend grote schade. Brand Zaans Veem in oktober 1954. Beeld: Gemeentearchief Zaanstad.

Publicatiedatum: 31/07/2011