3 min

Verzwakte dijken

In de dagen voorafgaand aan de ramp had het overvloedig geregend. De Zuiderzeedijken waren hierdoor doorweekt en verzwakt. Bovendien liet het dijkonderhoud te wensen over. De verschillende waterschapsbesturen deden ieder hun eigen onderhoud aan stukjes zeedijk. Hier was altijd te weinig geld voor waardoor het onderhoud vaak werd uitgesteld of maar half werd uitgevoerd. In de winter van 1916 krijgt Waterland op niet mis te verstane wijze de rekening gepresenteerd voor het verwaarloosde dijkonderhoud.

Doorbraak bij Zuiderwoudergouw; de hulpdam er achter is bijna voltooid tot 1,50m +a.p Foto: Waterlands Archief. Fotonummer: WAT001017777.

Vee op het droge

Op verschillende stukken breekt in de nacht van 13-14 januari 1916 de Waterlandse Zeedijk door. Over een lengte van in totaal 2,5 kilometer werd de dijk weggeslagen. Ook de daarachter gelegen zwakke polderdijken blijken niet bestand tegen het water. Polder na polder schuift de watergrens op naar het westen. Boeren proberen in allerijl hun vee naar hogere gronden te brengen. In eerste instantie blijft het centrum van Purmerend nog redelijk droog en brengen veel boeren hun vee de stad in. Op 17 januari halen drie grote stoomschepen van de Nederlandse Rijnvaart Maatschappij gratis het vee op om naar boerderijen ten zuiden van Amsterdam te brengen. Na een aantal dagen steekt er een nieuwe storm op waarmee opnieuw water Purmerend binnenstroomt. Het centrum van Purmerend verandert in een binnenzee.

Koninklijke steun

Op woensdag 26 januari 1916 zou koningin Wilhelmina het getroffen Purmerend bezoeken, maar dit wordt op het allerlaatste moment afgeblazen. Haar man, prins Hendrik heeft de regio dan al enkele keren bezocht. In de hoedanigheid van voorzitter van het Rode Kruis brengt hij daags na de ramp een bezoek aan het eiland Marken. Hij is aangeslagen door het leed dat hij daar om zich heen ziet. De watersnood heeft Marken zwaar getroffen en 16 mensen zijn omgekomen. Op 9 februari brengt prins Hendrik een bezoek aan het tijdelijk hospitaal in het Burgerweeshuis in Purmerend. Bij dit bezoek doneert de prins 200 gulden aan het hulpcomité. Met name de aanvoer van drinkwater, brandstof en levensmiddelen verloopt moeizaam. Wie maar in de gelegenheid is, probeert elders onderdak te regelen bij familie of kennissen.

Ondergelopen Julianaplein tijdens de Watersnoodramp van 1916 Foto: Waterlands Archief. Fotonummer: WAT001023049.

Koningin in baggerlaarzen

Op 14 februari neemt koningin Wilhelmina met prinses Juliana haar intrek in het Paleis op de Dam. Vanuit de hoofdstad maakt Wilhelmina een aantal tochten naar het door watersnood getroffen Waterland. Op donderdag 17 februari arriveert de koningin om half elf in Purmerend. Ze wordt bij de Beemsterbrug ontvangen door het gemeentebestuur. Vanaf het Tramplein loopt zij in baggerlaarzen door de ondergelopen straten en spreekt zieken en vluchtelingen moed in. Zij bezoekt de Boterhal in de Nieuwstraat, het patronaatsgebouw en de Doopsgezinde Vermaning en tot slot het Burgerweeshuis. Op deze plekken zijn vluchtelingen, hulpbehoevenden en oude van dagen ondergebracht. Om half een verlaat koningin Wilhelmina de stad. Langs de kant staan de mensen rijen dik om een glimp van haar op te vangen.

Koningin Wilhelmina bezoekt het door watersnood getroffen Purmerend. Foto: Waterlands Archief. Fotonummer: WAT001005102.

Eerste ‘mediaramp’ van Nederland

Hoewel er slechts een paar foto’s bestaan van Wilhelmina’s bezoek aan Purmerend, is de Watersnood van 1916 de eerste nationale ramp die uitvoerig in beeld is vastgelegd. Door de foto’s in de kranten kwam de ramp voor veel mensen – ook die er niets mee te maken hebben  – de huiskamer binnen. Er komt een landelijke inzamelingsactie op gang die ongekend veel geld ophaalt. Het feit dat de watersnoodramp wekenlang het nieuws domineert, heeft daar ongetwijfeld aan bijgedragen. Koningin Wilhelmina doneert 10.000 gulden. De zesjarige Juliana schenkt de inhoud van haar spaarpot, 20 gulden en 13 cent.

Zuiderzeewerken

De ontzetting over het leed en schade die de watersnood heeft aangebracht, maakt de weg vrij om de Zuiderzee af te sluiten. Dit idee leefde al vanaf 1894 bij ingenieur Cornelis Lely die toen weinig steun kreeg voor zijn Zuiderzeeplan. Helaas is er een watersnoodramp nodig om de ogen van de politiek te openen. In 1920 gaat men van start met de Zuiderzeewerken. Twaalf jaar later dicht men het laatste gat in de Afsluitdijk. Hiermee komt een einde aan het eeuwenlange gevecht tussen de Waterlanders en de Zuiderzee.

Publicatiedatum: 27/11/2013