3 min

Karel V en de waterstaat

Begin zestiende eeuw stonden de grote meren als de Beemster, Purmer en Wijde Wormer nog op twee plekken in open verbinding met de zee. Dat gaf steeds meer problemen. Het land zakte, de zeespiegel steeg en bij storm knabbelde de meren voorturend aan het slappe veenland. Er werd stevig over de wateroverlast geklaagd en Keizer Karel verordonneerde daarom op 17 december 1544 dat de laatste twee open zeegaten met sluizen afgesloten moesten worden. Hierdoor ontstond meteen een boezem of waterberging. Die bestond uit de grote meren. De polders loosden hun overtollig water in de meren en vervolgens werd het door de nieuwe sluizen in zee geloosd. Voor het beheer van de boezem en de sluizen stichtte Karels zoon Philips II in 1566 een nieuw waterschap. Dat werd bekend als het Heemraadschap van de Uitwaterende Sluizen.

Borstbeeldje van Karel V op het deksel van de hensbeker. Beeld: collectie Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Hoogheemraadschap

‘Uitwaterende Sluizen’ had een belangrijke taak en het bestuur bestond uit hooggeplaatste heren. Maar het relatief jonge heemraadschap miste traditie en historie met het bijbehorende prestige. Daar moest iets aan gedaan worden. In augustus 1657 kreeg de secretaris opdracht van de heemraden, de leden van het dagelijks bestuur, om voortaan overal ‘hoogheemraden’ te schrijven. En zo werd het vanzelf ook Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen.

Hensbeker ‘Keyser Carel’

Bij een echt hoogheemraadschap hoorde een imposante hensbeker. ‘Hens’ is afgelegd van ‘hanze’ en betekent ‘broederschap’. Dergelijke bekers kwamen op tafel tijdens de schouwmaaltijd. Dat was het diner na afloop van de herfstcontrole van de dijken, waterlopen, de sluizen en andere waterstaatswerken. Nieuwe bestuursleden en gasten moesten er een toast mee uitbrengen op de groei en bloei van het waterschap. De bekers waren steeds vernoemd naar de vermeende stichter van het betreffende waterschap. Daarbij was het natuurlijk zaak was zo ver mogelijk in de tijd terug te gaan. De beker van het Hoogheemraadschap van Rijnland heette bijvoorbeeld ‘Koning Willem’, naar Willem II, die ‘Rijnland’ in 1255 had opgericht. Helaas zakte Willem een jaar later bij Hoogwoud door het ijs en werd door de opstandige West-Friezen doodgeslagen … Het kersverse Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen kon niet achterblijven. In november 1660 besloot het bestuur een verguld zilveren beker te laten maken. Hiervoor stapte men naar de Haagse zilversmid Jeremias Micheel. Die leverde hem hetzelfde jaar af. De beker kreeg natuurlijk de naam ‘Keyser Carel’. De kosten beliepen bij elkaar 481 gulden.

De verguld zilveren hensbeker van Uitwaterende Sluizen. Stadskeur Den Haag, jaarletter H (1660), meesterteken Jeremias Micheel. Beeld: collectie Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Prachtstuk

Voor dat stevige bedrag leverde Micheel wel iets heel moois af. Het deksel van de beker wordt bekroond door een borstbeeldje van Karel V. In de kelk vinden we langs de bovenrand de wapens terug van steden en dorpen die in het bestuur waren vertegenwoordigd. Daaronder zijn de wapens van de bestuursleden, de secretaris en het hoogheemraadschap zelf geplaatst. De stam van de beker bestaat uit drie keizerlijke adelaars, nog een herinnering aan Keizer Karel.

Het wapen van het oude Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen op de hensbeker. Beeld: collectie Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Toast op de groei en de bloei

Ieder nieuw bestuurslid kreeg tijdens het schouwmaal de hensbeker aangeboden. Die werd helemaal gevuld met wijn en het was zaak de bokaal in één teug leeg te drinken. Daarna moest ook nog plechtig de ingewikkelde toast ‘Op de groei en de bloei van het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland ende Westfriesland’ uitbrengen. Lukte dit allemaal niet foutloos, dan wachtte de strafbeker met een inhoud van zeker nog eens twee glazen wijn. De beker Keizer Karel is tegenwoordig nog steeds in gebruik bij het huidige Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Maar één slokje is nu gelukkig genoeg. En ‘op de groei en de bloei van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier’ is ook een stuk korter dan die oude toast van ‘Uitwaterende Sluizen’. Tegenwoordig is de hensbeker te bewonderen in het nieuwe kantoor van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier in Heerhugowaard.

Commissaris der Koningin dr. M.J. Prinsen ledigt de hensbeker, 1960. Rechts dijkgraaf J. Posch. Beeld: collectie Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Meer informatie over Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier: www.hhnk.nl

Publicatiedatum: 10/06/2011