Graag schrijf ik weer eens over dat laatste muziekgebouw, dat toch de eerste is. Dat gebouw in het hart van de binnenstad, dat door de Amsterdammers amper wordt bezocht. Dat zelfs ter zijde geschoven werd door de Amsterdamse Canoncommissie, ondanks krachtige steun van cultuurwethouder, Carolien Gehrels, in de herfst van 2008. Dus over de Oude Kerk, het meest authentieke oergebouw, dat bijna alle stadsgeschiedenis binnen haar 800-jarige baksteengotiek bewaart. En dat door geen van de historische stadsbranden werd aangetast. Denk aan dat kwetsbare, eikenhouten tongewelf, 5000 m2, nog authentiek, en het grootste in Europa!

Oude Kerk: restauratie van 75 jaar

De aanleiding is, dat dit Europese monument bijna klaar is met een 75 jaar durend restauratieproces van 1938 tot 2013, een vrijwel private operatie! Een groot wonder mag het wel genoemd worden, dat dit godshuis haar bouwhistorische karakter en – heel belangrijk – haar onvolprezen akoestiek heeft behouden. Wat een contrast met de omgeving: terwijl de Oude Kerk gestaag weer herrees, verloederden om haar heen buurt en plein, waarvan zij al sinds 1250 onderdeel uitmaakt.  Ongenaakbaar… en ook dus ouder dan Amsterdam, als stad. En uniek in de wereld – juist heel dicht bij hen, in deze Rosse Buurt, die het meest worden vernederd…

Drie bekende Nederlanders onderstreepten nog eens: dit is het mooiste en echt meest interessante gotische kerkmonument van ons land, aldus columnist H.J.A. Hofland, oud-minister Margreeth de Boer en architect Sjoerd Soeters. Dat vinden zeker ook de grote musici (zie de titel van dit stuk), die de kerk in kwamen, daar concerteerden of ten gehore werden gebracht – en magistraal de mooie akoestiek en de oude stilte bespeelden.

Bij een zilt en sober praalgraf.. hier, in dit authentieke Oude Kerk-interieur, werd de enige ‘Amsterdamse scène’ geschoten van de 3D-film “Nova Zembla” (overige in Brugge): de “Kus van Doutzen” voor haar geliefde Gerrit de Veer, overlevende en dagboekschrijver (2011/1597), werd hier dus vereeuwigd. Ga eens naar die plek, waar ooit ook het oudste altaar stond, voor Sint Catharina van Alexandrië.. Daar, in het eerste ‘Vrouwechoor’, en tussen pilaar 2 en 3, achterin – aan de noord-oostzijde, rust ‘de hoofdrolspeler’ en zeeheld Jacob van Heemskerckin een ingetogen praalgraf (collega van wetenschapper Willem Barentsz). Na Willem van Oranje in 1584 kreeg zeeheld-admiraal Heemskerck als eerste Nederlandse burger een “Staatsbegrafenis” na zijn sneuvelen in de Slag bij Gibraltar, 1607, die hij won.”

Oude Kerk: internationale geschiedenis

De hele wereld loopt hier rond. De Italianen roepen direct enthousiast, kijkend naar de Renaissance-ramen: “Oh, onze architect Donato Bramante!”. Zij bewonderen dan de glas-in-loodramen uit 1555 met dat ultieme kerkje in Rome, Bramante’s Tempietto de San Pietro. Dat is nota bene te zien rond de mooiste plek van de kerk – het ‘Vrouwekoor’, waar Vondel zijn vrouw Maayken en hun drie kinderen begroef. Met ontroering schreef Kees Fens over die mooiste kapel :  “Voor haar en over dit allermooiste ‘Choor’ schreef Joost van den Vondel zijn opmonterende gedicht, de Lyckklacht aan het Vrouwekoor uit 1635”.

De Russen en de Noren komen allen naar de Hamburgerkapel voor het graf van “hun admiraal”, Cornelis Cruys (Stavanger 1657-St Petersburg 1727). Hij moderniseerde in de zeventiende eeuw de Russische vloot voor tsaar Peter de Grote. Deze zeeman belichaamt het zuiverste voorbeeld van een historisch, Europees asielzoekersverhaal. Voor hem, een protégé van Burgemeester-Ruslandkenner Nicolaes Witsen, was Amsterdam aanvankelijk de eerste, ‘veilige haven’.

De Amerikanen komen hier voor hun vroegste geschiedenis onder het grote stadsorgel en voor de kansel, verbonden aan Manhattan, Nieuw Amsterdam en China. De Denen vragen allen naar het graf van Coenraed van Beuningen, de Amsterdamse burgemeester en reizend gezant, “extraordinaris”, die Denemarken redde uit de handen van de Zweden (1656) en die daarmee ook goede zaken deed voor de Haven van Amsterdam. Wouter Bos, ooit op het honderdste ministerschap van Financiën, zou in het hoge koor zijn allereerste voorganger kunnen ontmoeten, Cornelis Charles Six van Oterleek.

Oude Kerk: centrum van muziek en cultuur

Wie dit gebouw – anders dan de meeste Amsterdammers – met al zijn Europese geschiedenis wèl relevant vonden: keizer Maximiliaan van Oostenrijk; kroonprins Philips (II) en zijn legeraanvoerder..de hertog van Alva; Jan Pietersz. Sweelinck; de vroeg-geëmancipeerde Maria Tesselschade en haar vader Roemer Visscher; Rembrandt en Saskia (die in 2012 haar 400e verjaardag vierde), maar ook die andere buurtbewoners Coornhert, Mozart, Karl Marx, Joseph Roth en Albert Camus. En in onze tijd.. jazzmusicus Errol Garner op het carillon, Jesse Jackson en Milan Kundera, met zijn “Ondraaglijke Lichtheid..”, uit 1983. En John Irving met het weemoedige verhaal “Until I find you”, waarin de zwaar-getatoeëerde maestro-organist midden in de nacht, en voor àlle hoeren van de stad het allermooiste van Bach speelde! – En ook nog eens op het allermooiste stadsorgel, de beroemde “Toccata en Fuga” in D mineur, BWV 565. En buiten de kerk, de zon ging nog net niet op, liepen mannen ontredderd rond op de kille klinkers van deze oude plaza, dat ooit het eerste plein van de stad was, het Oudekerksplein met zijn prachtige oorspronkelijke basalten keien.En waar moesten Willem-Alexander en zijn bruid Maxima zijn, toen zij in de Nieuwe Kerk trouwden? Ja, toch ook bij die eerste ‘parochie’, de Oude Kerk, die nog wel sacraal leven vertoont. Want in het huwelijksregister van deze Wallenkerk werd dit koninklijk huwelijk aan de Dam ingeschreven.

Dan is er nog die schitterende toren met haar grote Hemonycarillon, waarop de stadsbeiaardiers Boudewijn Zwart en Gideon Bodden iedere dinsdag- en zaterdagmiddag spelen. Onlangs nog met Philip Glass’ complete Metamorphosis. De “hele wereld” liep opmerkelijk opgewonden om de kerk en onder hen waren slechts enkele Amsterdamse liefhebbers, afkomstig uit de Oudezijds Achterburgwal, uit de Artis-buurt en uit Oud-Zuid. Met deze minimalist Glass, en de moderne kunsttentoonstellingen van ‘Art In Red Light’ en ‘Rietveld in de Kerk’ toont deze ‘vergeten’ kerk, die tevens het 10e museum in de stad is, dat zij al bijna acht eeuwen midden in het moderne leven staat. En eigenlijk ook steeds het voortouw nam bij het restauratieproces, rond “1012 INC”, in de Oude Binnenstad.

Oude Kerk: schoonheid en stilte

De Oude Kerk bevat wereldomspannende geschiedenis, grote schoonheid, een indrukwekkende akoestiek, en een zeer oude stilte! Geen wonder, dat de grootste Nederlander, componist Jan Pietersz. Sweelinck, juist hier begraven ligt, sinds 1621. Zie ook zijn bronzen buste van beeldhouwster Elisabeth Varga, onlangs overleden, en hier ook in beeld. In 2012 wordt Sweelincks 450e geboortejaar gevierd. En aan zijn voeteneinde de Amsterdamse ‘Leonardo da Vinci’, Jan van der Heyden, de eigenlijke uitvinder van het Amsterdamse ‘Night Life’, vanwege zijn 1800 grachtenlantaarns.

Als je de schitterende kerkruimte nu inloopt valt op, dat het prachtige zonlicht nog steeds zo schijnt als op al die interieurs van Emanuel de Witte en Johannes Bosboom, die hier vele malen schilderden, in de tweede helft van de Gouden Eeuw en midden in de 19e eeuw

Oude Kerk: belichaming van het Amsterdamse verleden

De restauratie van de golvende gravenvloer is nu voor driekwart volbracht. Met enige fantasie kijken de 21e-eeuwse toeristen, de meesten buitenlanders, van vandaag direct de Hollandse Renaissance in.. en naar de middeleeuwen van de graven van Holland in 1250. Dan wordt deze eerste gotiek aan de Amstelmonding opgetrokken. Even was het er nog stil, met geruis van wuivend riet, vogelgeluiden en een geur van zout, brak en zoetwater. Maar dan ontstaat toch die “Stad uit het Niets”…

Ooit werd hier in de kerk en bij de ingang ’s werelds eerste aandeel verhandeld. Maar let op de waarschuwende ‘Hollandse Piëta’ van 1420, op het tongewelf: Die geeft, met een cartoon, een waarschuwing! En, nog origineel op dat werkelijk schitterende, houten tongewelf, dat verwijst naar de eerste pastorale brief van Paulus aan Timoteüs. Dus toen – in 58 AD – ook al over een kredietcrisis en ‘n bonuscultuur: “Wie rijk wil worden, staat bloot aan verleiding, raakt in een valstrik en valt ten prooi aan dwaze en schadelijke begeerten – die een mens in het verderf storten en ten onder doen gaan. Want de wortel van alle kwaad is geldzucht.”

Inmiddels weten ruim 500 ‘Vrienden van de Oude Kerk’ hoe je veilig en zorgzaam moet omgaan met je (de)  “talenten” en met zoveel schoonheid. Word vriend, bezoek de website www.oudekerk.nl

Tekst: Herbert van Hasselt

Herbert van Hasselt, voorheen bankier, en lang betrokken bij dit kwetsbare rijksmonument, Hij was van 2000 tot 2010 directeur van de Oude Kerk. Tot 2014: voorzitter van Stichting Vrienden van de Oude Kerk. Bovenstaand artikel verscheen eerder in Het Parool (2008).

Lux – Licht door de tijd

Op 8 juni 2007 studeerde Hanna Rijken af als koordirigente met het programma ‘Lux – Licht door de tijd’ in de Amsterdamse Oude Kerk. De muziek die ten gehore werd gebracht, geeft dit verhaal een extra beleving.

Let there be Light – Charles Ives (1874 – 1954)

Welkom – Hanna Rijken

O Coruscans Lux Stellarum – Hildegard von Bingen (1098 – 1179)

O Lux beata trinitas – William Byrd (1543-1623)

Lux Aurumque – Eric Whitacre (*1970)

Pseaume LXVII – Jan-Pieterszoon Sweelinck (1562-1621)

Herr, nun lässest du – Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847)

Nine otpushchayeshï – Sergej Rachmaninov (1873-1943)

Hail, gladdening light – Charles Wood (1866-1926)

Warum ist das licht gegeben – Johannes Brahms (1833-1897)

Coro: Dem Gerechten muss das Licht – Johann Sebastian Bach (1685-1750)

Recitativo: Dem Freudenlicht – Johann Sebastian Bach (1685-1750)

Aria: Rühmet Gottes Güt und Treu – Johann Sebastian Bach (1685-1750)

Recitativo: Wohlan, so knüpfet – Johann Sebastian Bach (1685-1

Coro: Wir Kommen, Deine Heiligkeit – Johann Sebastian Bach (1685-1750)

Choral: Nun danket all’ und bringet Ehr – Johann Sebastian Bach (1685-1750)

Publicatiedatum: 30/11/2011