6 min

Die zeeslag, waarbij de Watergeuzen de Spaansgezinde troepen versloegen, verdreef de Spanjaarden uit West-Friesland en luidde een periode van vrijheid, handel en welvaart in. Een gebeurtenis die gevierd mag worden, vindt Ron Dol, voorzitter van de stichting Hoorn Kunst & Cultuur. Daarnaast is hij stadsgids en bestuurslid van Oud Hoorn. “De gemiddelde bewoner van Hoorn, of inwoner van West-Friesland, weet niks van die zeeslag af”, zo licht hij het initiatief toe. “En als ze er al van gehoord hebben, weten ze vaak niet hoe dat nou precies zat.”

Den Briel

Dol promoot de stad Hoorn al jaren op zijn eigen manier en in 2017 maakte hij samen met zijn vriendin, communicatiespecialist Marian Vleerlaag, een plan om de Slag op de Zuiderzee te herdenken. Aanvankelijk werd daar niet veel mee gedaan, totdat 42 Hollandse steden het initiatief namen om de geboorte van Nederland te vieren. Het terug veroveren op de Spanjaarden van Den Briel (1 april 1572) door de Watergeuzen, was namelijk het begin van de strijd voor een zelfstandig Nederland. Vorig jaar werd de Slag op de Zuiderzee in Hoorn voor het eerst gevierd, maar dit jaar wordt  groots uitgepakt.

Bij de inname van Den Briel, maar ook bij de Slag op de Zuiderzee, speelden de Watergeuzen een belangrijke rol, dus we beginnen maar met de vraag hoe de organisatie van de herdenking tegen de Watergeuzen aankijkt. “Het was toch gewoon tuig, meneer,” houden we Dol plagerig voor.

Inname van Den Briel door de watergeuzen, 1572, anoniem, naar Frans Hogenberg, 1613 – 1615. Collectie Rijksmuseum, objectnummer RP-P-OB-79.170

Watergeuzen

Dol knikt instemmend. “Het ging er inderdaad hard aan toe in die tijd. Het geweld begon eigenlijk al met de Bloedraad van Alva, waardoor veel mannen naar Emden in Duitsland zijn gevlucht. Daar zijn de Watergeuzen uit voortgekomen, die Willem van Oranje heeft ingezet in de strijd tegen de Spanjaarden. Maar inderdaad, de Watergeuzen waren geen lekkere jongens. Het waren piraten die het platteland van West-Friesland afstroopten. Ik bedoel: je zal maar twintig van die mensen op je erf krijgen. En dan mag je nog blij zijn dat ze van je dochters afblijven.”

De Watergeuzen werden dus gevreesd, maar dat gold ook voor de Spaanse troepen, die in Naarden en Zutphen de bevolking hadden uitgemoord. “In Enkhuizen dachten ze: straks zijn wij aan de beurt en worden wij ook platgebrand. Toen dus in mei 1572, anderhalf jaar voor de Slag op de Zuiderzee,  een Geuzenvloot voor Enkhuizen lag, hebben de bewoners van die stad  de Geuzen binnengelaten.”

Ron Dol promoot de stad Hoorn al jaren op zijn eigen manier. Foto: Arnoud van Soest.

Monniken

De bevolking was overigens wel verdeeld, voegt hij er meteen aan toe. “Het katholieke deel wist hoe de protestantse Geuzen tegen de monniken te keer waren gegaan. Voor hen waren de Geuzen een zooitje tuig, maar uiteindelijk moesten ze uit twee kwaden kiezen. Een paar weken nadat Enkhuizen de poorten voor de Watergeuzen had geopend, is Hoorn overgegaan naar de prins. Dat was een goede beslissing, want een half jaar later begon het beleg van Haarlem. Die stad werd uiteindelijk in juli 1573 door de zoon van Alva ingenomen. In Haarlem hebben de Spaanse troepen de Haarlemse soldaten nog vastgebonden en het Spaarne in gegooid, want onthoofden en ophangen kostte te veel tijd. Dat moet verschrikkelijk zijn geweest.”

Maar dat de protestantse Watergeuzen ook in Hoorn te keer gingen, kan hij niet verhelen. “Toen Hoorn voor de prins koos, werden alle zeven kloosters onteigend. De nonnen werden ’s nachts door de straten gejaagd en half ontkleed op de boot naar Amsterdam gezet, dat toen nog in Spaans-roomse handen was. Al die kloosters vervielen aan de gemeente. Hoorn dacht later nog even een rekening in te kunnen dienen omdat ze Bossu, de Spaanse aanvoerder, drie jaar gevangen hadden gezet, maar Willem van Oranje schreef terug dat Hoorn al voldoende bedeeld was.”

De Alkmaarse muziekgroep Vive les Gueux! zal tijdens het festival door de winkelstraten van Hoorn marcheren.

Indrukwekkend

De Slag op de Zuiderzee wordt 14 en 15 oktober 2023 gevierd met een indrukwekkend programma dat uit lezingen, vertellingen, theater, dans en muziek bestaat. Vive les Gueux!, ondanks de Franse naam een Alkmaarse muziekgroep, zal daarbij door de straten marcheren. “Ze zijn prachtig verkleed en trekken zingend en dansend door de winkelstraten, waarbij ze middeleeuwse muziek maken. ’s avonds treden ze op in het culturele programma. Hailander,  een trio dat ook historische muziek maakt, komt ook. Samen zorgen ze voor reuring in de stad.”

Zondag 15 oktober is er een vlootschouw in de haven van Hoorn, met onder andere De Bounty en Statenjacht De Utrecht. “Dat Statenjacht ziet er indrukwekkend uit, als ik af mag gaan op de plaatjes die ik er van heb gezien. Het is een replica van een nogal protserig schip, om het maar even oneerbiedig te zeggen, dat vroeger werd gebruikt om admiraals en andere hoogwaardigheidsbekleders van en naar een schip te vervoeren.”

De slag op de Zuiderzee, 1573, zoals in 1663 door Jan Theunisz Blankcerhoff geschilderd. Dit schilderij is momenteel in de Statenpoort in Hoorn te zien, waar het Westfries Museum tijdelijk is ondergebracht. Collectie Rijksmuseum, objectnummer SK-A-3235.

Jan Haring

De vlootschouw begint om half vier en Jan Haring haalt dan de Spaanse admiraliteitsvlag uit de mast. Jan Haring was een Hoornse matroos die tijdens de Slag op de Zuiderzee meedeed aan het enteren van het Spaansgezinde schip de Inquisitie. Dat liep niet goed af, want Jan werd uit de mast geschoten en stortte dodelijk getroffen op het dek neer, waarna zijn lichaam met eerbied door de stad werd gedragen en in de Oosterkerk werd opgebaard. Dol: “We hebben geen graf van hem gevonden, maar hij staat wel op verschillende schilderijen afgebeeld. Overigens zegt Monnickendam dat Jan Haring uit die plaats komt, dus hij wordt door meerdere steden geclaimd.”

Kinderen die dit bravourestukje willen naspelen, kunnen op de Vismarkt, waar de kinderactiviteiten zijn geconcentreerd, een zeven meter hoge klimwand beklimmen en vervolgens de vijandelijke vlag bemachtigen.

Compilatie van de evenementen die 14 en 15 oktober in Hoorn plaats zullen vinden om de Slag op de Zuiderzee te gedenken.

Monnickendam

Monnickendam speelde ook een belangrijke rol in de Slag op de Zuiderzee, want aanvoerder Cornelis Dirckszoon werd op een gegeven moment door zijn rechter arm geschoten, waarna de Hoornse kapitein Jan Floor het commando over nam en op de Inquisitie af voer, dat hij vervolgens enterde, met behulp van twee andere schepen.”

Dirckszoon, burgemeester van Monnickendam, had al eerder strijd geleverd met de Spaansgezinde troepen, die veelal uit huursoldaten bestonden. “Dat was bij Marken, toen de Watergeuzen te grazen werden genomen en weg konden komen. Het waren zeilschepen, dus ze waren afhankelijk van de wind. De wind blies hen naar Hoorn, waar de Slag op de Zuiderzee heeft plaatsgevonden.”

Dol hoopt dat de Slag op de Zuiderzee jaarlijks zal worden gevierd, al zal het misschien niet zo uitgebreid zijn als dit jaar. “Ik vind het belangrijk om Hoorn te promoten. Er mogen best wel meer mensen deze kant op komen. Niet dat we door toeristen overlopen willen worden, zoals in Amsterdam,  maar Hoorn, Enkhuizen en Medemblik zijn prachtige plaatsen om te bezoeken.”

Het programma van Slag op de Zuiderzee is hier terug te vinden.

Auteur: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 09/10/2023