3 min

Anne Zernike. Tekening van haar man Jan Manke.s

Wiskunde aan de eettafel

Anne was de eerste dochter van Carl Zernike en Antje Dieperink. Haar ouders kwamen uit een familie van arbeiders maar hadden zich geschoold in de wiskunde. Toen Antje op zoek ging naar een leraar die haar wiskunde bijles kon geven ontmoette zij Carl, een bekend wiskundeleraar in Amsterdam. Al snel ontvlamde de liefde en schreven zij elkaar liefdesbrieven met wiskunde sommen. Jaren later, toen zij met hun kinderen aan de Jacob van Campenstraat in De Pijp woonden, werden aan de eettafel nog steeds rekenraadsels besproken. Ditmaal met het hele gezin. Het was een bijzondere familie: de oudste dochter Anne werd de eerste vrouwelijke Nederlandse predikant, Elisabeth werd een bekend romanschrijfster en eerste vrouwelijke winnaar van een literaire prijs en zoon Frits won de Nobelprijs voor zijn uitvinding van de fasecontrastmicroscoop.

De Vrije Gemeente

De kinderen van de familie Zernike genoten een vrijzinnige godsdienstige opvoeding. Volgens Carl Zernike was het geloof een kwestie van persoonlijke overtuiging, waar in de opvoeding geen regels aan kunnen worden opgelegd. Zijn kinderen gingen naar De Vrije Gemeente, gevestigd in het huidige Paradiso. Vanaf 1900 kreeg Anne hier godsdienstonderwijs en raakte ze geïnspireerd door de moderne geloofsopvattingen van De Vrije Gemeente. Ze kreeg les van Jacoba Mossel, de eerste gediplomeerde godsdienstonderwijzeres van Nederland. Jacoba was een fel pleitbezorger voor het openstellen van religieuze ambten voor vrouwen. Van haar kreeg Anne veel overtuigingen mee, zoals het pacifisme en geheelonthouding. Jacoba stimuleerde haar om theologie te gaan studeren, iets dat destijds nog geheel ondenkbaar was.

Anne Zernike. Geschilderd door haar man Jan Mankes.

Progressieve invloeden

Anne werd in haar jeugd geïnspireerd door bekende figuren uit de Amsterdamse culturele wereld. Ze groeide op in een klimaat waar vrouwen zich wisten op te werken tot functies die voorheen alleen voor mannen toegankelijk waren. Op de meisjes-HBS kreeg ze les van Johanna Aleida Nijland, de eerste vrouw die promoveerde in de letteren. Zij gaf er Nederlands en wakkerde bij Anne de liefde voor literatuur en kunst aan. Anne kwam onder andere in contact met enkele prominente dichters en schrijvers. Al die progressieve invloeden leidden er toe dat ze het aandurfte om in 1904 het staatsexamen te doen om theologie te kunnen studeren, iets waar ze als kind al van droomde. Toen ze slaagde voor het examen en wilde toetreden tot het Doopsgezinde Broederschap, barstte de discussie los.

Doopsgezinde predikant

Herman Groenewegen, hoogleraar aan het Remonstrants Seminarie in Leiden, was de felste tegenstander van het toetreden van Anne tot het Doopsgezinde Broederschap: “De vrouw denkt te intuïtief, is te licht bewogen, is te fel en te vluchtig in haar willen om voor het predikambt geschikt te zijn.” Op 20 juni 1905 werd er gestemd over de toetreding van Anne en een ruime meerderheid was voor. Het argument dat doopsgezinde gemeenten vrij waren om zelf vrouwelijke predikanten aan te stellen en dat dit maar beter predikanten met een opleiding konden zijn, gaf de doorslag. Precies zes jaar later slaagde Anne voor haar examen. Al op haar 24e predikte ze in verschillende dorpen en steden, met name voor kinderen. Elke keer weer liep er een grote menigte uit om deze bijzondere vrouw te zien.

Plakkaat in Bovenknijpe.

Een eigen gemeente

Niet veel later kreeg Anne haar eigen gemeente aangeboden. Ze had veel twijfels over zichzelf en weigerde in eerste instantie. Toch accepteerde ze later het aanbod van de doopsgezinde gemeente Bovenknijpe in Friesland. Daarmee werd Anne Zernike de eerste vrouwelijke predikant van Nederland. Hoewel ze begon als doopsgezinde predikant (vermaner), heeft ze het grootste deel van haar leven voor de Nederlandse Protestantenbond (NPB) gepredikt. Later legde Anne in een interview uit waarom ze weg ging bij de doopsgezinden: ‘Het ongeluk is, dat ze het nooit met me eens zijn’.

Auteur: Machiel Spruijt

Bronnen

Digitaal Vrouwenlexicon,
http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Zernike.

Froukje Pitstra, ‘Daar ik altijd meer algemeen vrijzinnig georiënteerd was gebleven, dan speciaal Doopsgezind’, in: Doopsgezinde Bijdragen.

Publicatiedatum: 08/03/2016