3 min

Al in de zestiende eeuw is er al op grotere schaal zand uit de duinen gehaald bij Hargen, waardoor onder meer het Hargergat ontstond. Via de trekvaart die aan de westkant van de Slaperdijk lag, kon het zand afgevoerd worden. Op een kaart van Jan Spruytenburgh uit de zeventiende eeuw staat op de plek waar nu het Hargergat is: de ‘Hondsbos Zant myndery’.

Het zand werd soms simpelweg gebruikt als ophoogzand of om waterwegen te dempen. Maar het fijnzand, dat vooral bestaat uit kwartskorreltjes met weinig andere mineralen, werd ook geëxporteerd naar Engeland, voor gebruik in de glasindustrie. Mogelijk is het Schoorlse zand zelfs gebruikt voor het vervaardigen van Wedgewood porselein. Ook werden er plaatselijk stenen van gebakken, met een haast witte kleur.

Kaart van de Hondsbossche Zeewering en de duinen bij Petten. Hendrik de Leth, naar Jan Spruytenburgh, ca. 1773-1786. Linksonder is de ‘Hondsbos Zant myndery’ te zien. Collectie Rijksmuseum Amsterdam.

Schoon duinwater

Door het steeds verder afgraven, ontstond er een gat in de duinen, waar grondwater aan het oppervlak kon komen. Dit grondwater is zeer schoon en van goede kwaliteit, net als het zand uit het ‘Gat’. Toen het grondwater bereikt werd en de trekvaart aan de andere kant van de Slaperdijk kwam te liggen, stopte men daar met het afgraven van zand. In latere eeuwen zijn een aantal duintoppen achter het Hargergat afgegraven en is het zand afgevoerd via de Hargervaart.

Tegenwoordig stroomt het water via gegraven greppels en duinrellen vanuit het Hargergat naar de Hargervaart, waarlangs vroeger het zand werd afgevoerd.

Boten met zand uit de zandmennerij varen over de Hargervaart langs de Slaperdijk, ca. 1920. Collectie prentbriefkaarten, Regionaal Archief Alkmaar.

Zeldzame vegetatie

In de tweede helft van de negentiende eeuw is de natte duinvallei in cultuur gebracht. Er werd zelfs een huisje gebouwd aan de voet van de duinen, waar tegenwoordig een bed and breakfast is gevestigd. Ernaast ontspringt een van de bekendste duinrellen van Nederland, met unieke flora en fauna. In 2013 kreeg het Hargergat een opknapbeurt, waarbij de afwatering hersteld is. Het gebied ligt er nu weer prachtig bij.

In het Hargergat groeien veel zeldzame planten, zoals de Klimopwaterranonkel, de Ronde zonnedauw, de Kruipganzerik, het Tandjesgras, de Borstelbies en ook het Mosbloempje. Het gebied ontwikkeld zich momenteel naar een schraal vochtig grasland, wat bijzonder is voor Nederland. Daarom mogen bezoekers ook niet zomaar het Gat betreden. Vanaf het pad dat van de Oude Heereweg de duinen in loopt, kun je echter wel een blik werpen op dit unieke natuurgebied.

Het Hargergat, gezien vanaf de Heereweg, ca. 1920. In de achtergrond is het witte huisje Hargergat 4 te zien, waar tegenwoordig een bed and breakfast is gevestigd. Collectie prentbriefkaarten, Regionaal Archief Alkmaar.

Tekst: Museum Het Sterkenhuis, geredigeerd door de redactie Oneindig Noord-Holland

Bron: Arjan van Doorn, ‘Het Hargergat; Geen Gat, maar een Wereldplek!’, Boswachtersblog.nl.

In 2024 presenteert Oneindig Noord-Holland de rijke geschiedenis van de Herenweg tussen Castricum en Schoorl. In samenwerking met Museum Het Sterkenhuis, Huys Egmont en vier historische verenigingen is de oude weg nieuw leven ingeblazen met een tentoonstelling en fietsroute langs historische en natuurlijke plekken. Op onze themapagina Herenweg lees je de verhalen bij de plaatsen. Stap in de voetsporen van missionarissen, edelen, krijgslieden en kooplui, bollenboeren en toeristen en reis met ons mee langs deze belangrijke verbindingsweg aan de Noord-Hollandse kust.

Publicatiedatum: 11/11/2024