5 min

Restauratie

Al jaren voor de aankoop in 2009 door Stadsherstel werd de Van Houtenkerk ook gebruikt voor concerten, lezingen en boeken- en antiekmarkten. De omstandigheden waren echter verre van ideaal en de vele mogelijkheden die het gebouw in potentie in zich had konden niet worden benut. Upgrading van de kerk was hard nodig. Het restauratieplan behelsde dan ook niet alleen restauratie van in- en exterieur, maar ook het aanbrengen van elementen die noodzakelijk zijn om het gebouw geschikt te maken voor exploitatie. Een nieuw systeem voor verwarming en luchtbehandeling werd aangelegd, er kwamen nieuwe toiletten en een werkkeuken voor de cateraars. Bij een eerste aanblik van het exterieur van de kerk valt direct een van de grote restauratieproblemen op: van veel bakstenen is de bovenkant ‘afgeboerd’. Dit is ontstaan na het vervangen van het originele voegsel dat van slechte kwaliteit was, waarschijnlijk omdat men vervuild en brak Vechtwater heeft gebruikt bij de aanmaak ervan.

Voegwerk

Het nieuwe voegwerk bevatte te veel cement en was te hard ten opzichte van de steen. Vocht, zowel van binnen (condensvorming door de aanwezigheid van mensen en verwarming door gasbranders) als van buiten (regen) kon zo niet via de voegen worden afgevoerd. Aan de buitenkant werd de bovenste laag van de stenen afgedrukt. Temperatuurverschillen en weersomstandigheden als zon en vorst verergerden dit proces, dat alleen kon worden gestopt door alle voegen uit te frezen en opnieuw te voegen. Dit is op enkele plaatsen gebeurd. De muurdelen die het zwaarst waren aangetast zijn geheeld. Enkele delen van de zijmuur zijn bij wijze van test geïmpregneerd om het afbrokkelen te stoppen.

Luchtbehandeling

Binnenin de kerk had dit schimmelvorming en een verstikt binnenklimaat met muffe lucht tot gevolg. Morel: “Als je binnenkwam rook je een tweedehandskledingwinkel”. Een groot deel van de schade aan de muurschilderingen komt door een eeuwlang slechte luchtcirculatie in combinatie met condensvorming. De kerk heeft een zadeldak met vlak daaronder een vrijwel rond houten gewelf. Dit gewelf moest worden geïsoleerd, wat bijzonder moeilijk was gezien de kleine afstand tussen het gewelf en de dakconstructie. De ventilatie eromheen moest in tact blijven om verrottingsverschijnselen in de dakspanten te voorkomen. “Daar hebben we uitgebreid op gestudeerd en het was ook een belangrijk element in onze gesprekken met de Rijksdienst Cultureel Erfgoed”, vertelt Morel.

Lambrisering

Een goede luchtbehandeling is essentieel als dit soort gebouwen worden herbestemd. Niet alleen voor het behoud van het gebouw, maar ook voor een aangename, regelbare temperatuur. Een ingenieus systeem is aangebracht, waarbij de warme lucht uit de kerk wordt afgezogen en frisse buitenlucht naar binnen wordt geblazen. In het systeem kruisen deze luchtstromen elkaar, waardoor de koudere lucht tot 17 graden wordt opgewarmd door de af te voeren warme lucht, zonder dat dit extra energie kost. Het systeem is in de kerk op een originele en onopvallende manier weggewerkt door de lambrisering 20 cm. naar voren te plaatsen, waardoor ruimte werd gecreëerd voor convectoren zonder de aanblik van de kerk te verstoren.

Chocoladekerkje

Hoewel gebouwd in opdracht van de dames Van Houten – van de Van Houten chocolade, vanwaar de bijnaam ‘Chocoladekerkje’ – als een kerk voor de Nederlandse Protestantenbond, vervulde het gebouw ook een andere functie. Die van centraal punt in het maatschappelijke leven in Weesp. De Van Houten chocoladefabriek was belangrijk voor de stad, een werkgever voor velen werkzaam in die industrie. Dat bracht een gevarieerd cultureel verenigingsleven met zich mee, dat zich deels in de kerk/ gehoorzaal afspeelde. De andere kerken in Weesp hadden die tweede functie niet. “Het is eigenlijk heel bijzonder dat die kerk weer terugkomt in de gemeenschap”, stelt Morel. Het tamelijk rijke culturele leven van de Weespernaren – opvallend voor een stad zo dicht bij Amsterdam vormt de basis voor de te organiseren activiteiten. De Van Houtenkerk moet in Weesp en omgeving weer een centraal punt in de maatschappij worden.

Uitstekende akoestiek

Met de (culturele) activiteiten die er al plaatsvonden vóór de restauratie, aangevuld met nieuwe initiatieven. De kerk leent zich goed voor muziek. “Het houten gewelf zorgt ervoor dat de nagalmtijd aanzienlijk korter is dan in veel andere kerken en er is een redelijke spreekakoestiek. Het woord gehoorzaal zegt het eigenlijk al” , zegt Morel. Zo was er in oktober 2012 een concert van het Navarra String Quartet, die er dit jaar in oktober opnieuw zullen optreden. Ook zijn er in samenwerking met de plaatselijk bibliotheek lezingen georganiseerd, waaronder die van Anna Enquist, met Ivo Jansen op de vleugel. De Bechsteinvleugel die er staat is geschonken door mevrouw Katie Somerwil-Ayrton, en is officieel in gebruik genomen tijdens het kamermuziekconcert dat plaatsvond – in de periode dat men nog bezig was met de restauratie van het gewelf – in december 2012.

Exploitatie

Maar er moet ook kunnen worden gedineerd, gerecipieerd en gecongresseerd. De afdeling Verhuur Bijzondere Locaties van Stadsherstel speelt hierin een belangrijke rol. Op deze manier moet de exploitatie rendabel worden, volgens de rendementsberekening die Stadsherstel voor elk pand – groot of klein – hanteert.Er lijkt niets te zijn veranderd als je binnenkomt in de inmiddels gerestaureerde kerk. Het resultaat is niet zichtbaar. Dat komt omdat de werkzaamheden nu ze af zijn aan het oog zijn onttrokken. Ook de prachtige kroonluchters hangen er nog steeds. Een opvallend verschil is wel dat de (losse) kerkbanken alleen nog aan de zijkanten staan – ook ter oriëntatie – zodat er in de middenruimte een vrije opstelling is ontstaan. De banken zijn gerestaureerd met behulp van een donatie van de Vrienden van de Van Houtenkerk. En dat is fijn, want er wordt nog wekelijks gekerkt.

In ere hersteld

Het is de restauratiearchitect gelukt om zonder concessies te doen aan het oorspronkelijke gebouw een multifunctionele ruimte te creëren die op alle gebied voldoet aan de eisen van de moderne tijd. In april 2013 was de kerk helemaal gereed en in november van dit jaar werd hij feestelijk heropend tijdens het Chocoladefestival.www.stadsherstel.nl

Publicatiedatum: 23/12/2013