3 min

Woningen en scholen gevorderd

De Haarlemse kazernes waren veel te klein om aan de opgeroepen soldaten onderdak te verschaffen. Daarom werd een hele reeks woningen en schoolgebouwen gevorderd. De leerlingen moesten naar scholen die het leger niet in beslag had genomen; daar kreeg de ene groep leerlingen ’s morgens, de andere ’s middags onderwijs. “… het was vreemd om met 20 man in houten kribben en op strozakken te moeten slapen en in hetzelfde (klas)lokaal te moeten eten.” De infanterist R. Kampf uit Rijssenhout was in oktober 1939 met zijn eenheid ondergebracht in de school aan de Linschotenstraat.

Op straat zag je opeens overal soldaten en militaire voertuigen. Vooral in de avonduren wemelde het van de jonge mannen in uniform, op zoek naar vertier. Nederland hoopte net als tijdens de Eerste Wereldoorlog buiten schot te blijven, maar bereidde zich wel op het ergste voor.

Mobilisatie: koningin Wilhelmina inspecteert de troepen. Foto genomen op het H.F.C.-terrein, Spanjaardslaan, Haarlem. Collectie Noord-Hollands Archief.

Oefenen in Haarlem en aan zee

Voor veel opgeroepen soldaten was het lang geleden dat ze hun dienstplicht hadden vervuld. Ze moesten oefenen. Dat begon natuurlijk met exerceren. Soldaat Kampf marcheerde op de speelplaats van de Linschotenschool en op de Dreef bij het Provinciehuis. Schietoefeningen met scherp vonden plaats op het strand bij Bloemendaal: “Hiervan kan ik me nog herinneren dat tijdens het schieten met mitrailleurs enkele op zee varende vissersschuiten met hun stoomfluit aangaven dat de kogels hun om de oren vlogen.” Soldaat H.F. Dijkstra uit Zwaagwesteinde lag met zo’n dertig man in een woning aan de Wagenweg, naast de garage van Daan Houtkoper. Elke morgen was het appèl voor de garage: “Alles keurig in de rij, de groten voor en de kleinen achter met de korporaals voor de soldaten. (…) In de tijd dat ik daar zat kreeg ik les in ‘theorie geweer’, leerde ik met een pistool en pantserkanon omgaan en mochten we zwemmen in het Sportfondsenbad.”

Hoofdgebouw Ripperdakazerne, Haarlem.

Ontspanning op het Weltevredenplein

Militairen die in hun vrije tijd niets te doen hebben, daar komt ellende van. Dat had de ervaring geleerd. In het stadhuis vergaderde het ‘Comité voor Ontwikkeling en Ontspanning voor de Militairen te Haarlem’. Collectes onder de Haarlemse burgers moesten de activiteiten van het comité financieren. Die vonden plaats in allerlei lokaliteiten, zoals in het gebouw van de St. Bavo aan de Smedestraat. Op 13 september kregen de gemobiliseerde mannen de school op het Weltevredenplein ter beschikking om zich te ontspannen. Bestaande militaire tehuizen in Haarlem waren nu immers veel te klein. Hervormde militairen kregen een nieuw tehuis aan de Gedempte Oude Gracht nr. 104. De soldaten waren overal over de stad verspreid. Verschillende buurtcomités introduceerden de jonge mannen in Haarlemse huizen om ze wat gezelligheid te bieden.

Militair vertoon

Waar veel militairen geconcentreerd zijn, wordt gedefileerd. Op 30 april 1940 vond een groot defilé plaats op de Dreef. Voorafgegaan door een muziekkorps trokken aan de nieuwsgierige ogen voorbij: een bataljon van het twaalfde Regiment Infanterie, een eskadron Wielrijders, een afdeling houwitsers (kanonnen met korte lopen), een batterij pantserafweergeschut, een afdeling motorrijders en uiteraard een sectie auto’s van de Motordienst. Tien dagen later was het oorlog in Nederland. Of de kennismaking met gemobiliseerde soldaten de Haarlemmers een gerust gevoel heeft gegeven, is zeer de vraag.

Bronnen

• Marcel Bulte en Aad Neeven, Garnizoensstad Haarlem (Haarlem 1992), pp. 125-136. Ter inzage in de bibliotheek van het Noord-Hollands Archief.

Publicatiedatum: 05/01/2011