4 min

Dit grafmonument is in februari 1946 geplaatst door de firma Joh. Enschedé en Zonen. Het ontwerp is van architect IJsbrand Kok. De beschrijving luidt als volgt: “Graf van zeven meisjes die kort voor het einde van de oorlog zijn omgekomen. De zeven maakten deel uit van een groep kinderen van personeel van de Grafische Inrichting van Joh. Enschedé, die op weg was naar pleeggezinnen op het platteland om een beetje aan te sterken. Door een tragische vergissing werd de bus aangevallen door Engelse vliegtuigen.”

Luchtoorlog: schieten op alles wat beweegt

In de eerste maanden van 1945 ging de luchtoorlog boven het bezette deel van Nederland gewoon door. Doel van die luchtoorlog was het belemmeren van Duitse transporten van manschappen en materieel. In de praktijk kwam het erop neer dat de vliegtuigen schoten op alles wat bewoog: auto’s, treinen en schepen. Niet alleen Duitsers kwamen daarbij om het leven, duizenden Nederlanders vielen ook ten slachtoffer aan dit ‘friendly fire’. Om dekking te kunnen zoeken waren overal langs de wegen, op last van de bezetters, mangaten gegraven. De chauffeurs van Enschedé waren op de hoogte van het risico en hielden het luchtruim goed in de gaten.

Gedenksteen op het graf van de zeven meisjes. Algemene Begraafplaats, Haarlem.

Naar de boeren

De tocht die zo tragisch zou aflopen begon op 21 februari 1945 om negen uur ’s morgens op het Klokhuisplein, bij het bedrijf van Enschedé. Dertien kinderen vertrokken toen in de bestelauto van de drukkerij. De in de bedrijfskleur groen geschilderde auto werd bestuurd door bedrijfschauffeur W. van Deventer, vergezeld door zijn collega Karel W. Petrick. In de kleine laadruimte stonden banken waarop de kinderen plaatsnamen, begeleid door mejuffrouw J.G.H. Kirsten, roepnaam Anthy. De kinderen waren tussen vijf en dertien jaar oud, hun begeleidster 29 jaar. Doel van de tocht was Graft-De Rijp, ten noorden van het Noordzeekanaal. Daar zouden de kinderen bij boerengezinnen zes weken tot drie maanden op krachten kunnen komen. In Haarlem heerste immers de grimmige Hongerwinter en bij de boeren was nog voldoende te eten. Het was het vierde en laatste transport, drie keer eerder was alles zonder problemen verlopen.

De plaats des onheils

Om onbekende redenen reed de bestelauto via Alkmaar. Aan het eind van de ten oosten van die stad gelegen Nieuwe Schermerweg wilde men rechtsaf slaan, de N 242 op. Aangekomen op die T-kruising zag Petrick rond half twaalf een vliegtuig naar beneden duiken. Twintig meter voorbij de bocht werd de auto stilgezet. Daar vond de eerste aanval plaats. Een overlevende, Bob Griffioen, herinnert zich het als de dag van gisteren: “het werd ineens licht in de auto, ik zag dat een deel van het dak eraf geschoten was.” Van Deventer sprong uit de cabine en opende het laadruim om Anthy Kirsten en de kinderen eruit te laten. Met Bob Griffioen aan de hand rende hij naar een mangat. Daar liet hij Bob in wegduiken, zelf lag hij er plat op de grond naast. Petrick had ook een mangat gevonden met een meisje. Het vliegtuig was inmiddels gekeerd en ondernam een tweede aanval. Niet duidelijk is waar Anthy en de andere kinderen zich bevonden. De overlevende getuigen stonden doodsangsten uit en gaven later tegenstrijdige verklaringen. Toen ze een beetje tot rust kwamen, waren inmiddels hulpverleners gearriveerd. Anthy Kirsten en zes meisjes waren op slag dood. Eén ernstig gewond meisje stierf een paar uur later. Van Deventer had een zware schotwond aan zijn been opgelopen, het was bijna van zijn romp gescheiden. Aan de complicaties daarvan stierf hij in het ziekenhuis in Alkmaar op 2 maart.

De panden van drukkerij Joh. Enschede aan het Klokhuisplein. Thans is hier cafe-restaurant Stempels gevestigd.

Een trieste plechtigheid

Op dinsdag 27 februari 1945 vond in de Grote of Sint Bavokerk op de Grote Markt een openbare uitvaartdienst plaats voor de zeven kinderen plaats. Na de dienst trok een rouwstoet over het Klokhuisplein. Daar werden op de kistjes kransen gelegd van de directie en het personeel van Enschedé. Op de begraafplaats spraken de directeur en een vertegenwoordiger van de werknemers. Diep bedroefd stonden ze stil bij het goed bedoelde initiatief dat zo’n rampzalig resultaat had opgeleverd. In een gemeenschappelijk graf rusten daar nu Elly van Ake, Jenny van Ake, Elly Griffioen, Elsina Jansen, Iny Koning, Carla de Mes en Corrie Poelman. Van Deventer en Kirsten vonden een laatste rustplaats op de Algemene Begraafplaats van Heemstede. De gemeente Haarlem verzorgt het onderhoud van het graf van de kinderen; de firma Enschedé heeft het monument in 1998 laten restaureren.

Waarom?

Bij het tragisch levenseinde van zeven jonge kinderen dringt zich als vanzelf de vraag op hoe het allemaal kon gebeuren. Heeft de groene kleur van de bestelauto ertoe geleid dat de geallieerde piloot dacht een Duits militair voertuig aan te vallen? We weten het niet en zullen het ook nooit te weten komen. Het was oorlog en in oorlogstijd gebeuren verschrikkelijke dingen.

Publicatiedatum: 12/01/2011