3 min

Drie haringen als beeldmerk

De drie haringen als beeldmerk kom je niet alleen tegen in de wapens van Scheveningen en Enkhuizen. In Amsterdam heb je bijvoorbeeld de ‘Drieharingenbrug’ en het huis met de drie haringen. In Arnhem een veertiende eeuw pakhuis met op de gevelsteen drie haringen. In Utrecht de Drieharingenstraat. En in Deventer een statig huis van een rijke haringkoopman, Herbert Dapper, met op een gevelsteen drie gekroonde haringen. Hij was lid van het Schonenvaardersgilde. Naast de haringen is op de gevelsteen de oorspronkelijke naam van het huis: ‘In di drie vergulde herick’ te lezen. Het rijksmonument wordt daarom nog steeds ‘In de drie haringen’ genoemd.

Het stadhuis van Enkhuizen met op de kroonlijst het stadswapen. Beeld: Wikimedia Commons.

Haringen in de St. Bavo

Het Schonenvaardersgilde is in de middeleeuwen opgericht voor de haringvaart op het zuid-Zweedse schiereiland Schonen. Schutspatroon is St. Olaf. In Haarlem, in de Grote of St.-Bavokerk, heeft het gilde een altaar en gildebanken, te herkennen aan de drie haringen. Het oudst bewaarde gildeboek uit 1416 ligt in het Noord-Hollands Archief.

Gildeboek van het Schonenvaardergilde. Noord-Hollands Archief, inventarisnummer 284.

In 1559 wordt Haarlem een bisschopsstad. Het gilde verandert dan in een sociëteit van gerenommeerde zeevaarders. Zoals de geuzenleider Lancelot van Brederode (gestorven in 1573), admiraal Jacob Wassenaer Obdam (1610-1665) en admiraal Michiel Adriaanszoon de Ruyter (1607-1676). Het gilde is in 1765 opgeheven.

Drie haringen gildebank St. Bavo. Beeld: Walter Haentjens.

Grootste Europese jaarmarkt

Op Schonen werd in de middeleeuwen de grootste Europese jaarmarkt gehouden. Daar treffen de koopvaarders van de Noord- en Oostzeelanden elkaar. De haring in de Deense wateren zijn voor het opscheppen. De plaats Skanör is het middelpunt van de haringvisserij en – handel. Het kerkje uit 1225 is gewijd aan St. Olaf. Het is daar gelukt haring duurzaam te conserveren door de haring te kaken – darmen en kieuwen te verwijderen -, te zouten en zorgvuldig in tonnen te pakken. Als aan alle kwaliteitseisen is voldaan krijgt de ton een keurmerk voor export. Van 1200 tot 1400 werd jaarlijks ongeveer 200.000 ton gekaakte haring verkocht.

Diorama museum Schonen. Beeld: Walter Haentjens.

‘Zilver uit zee’

De Schonenvaarders zijn concurrenten van het Duitse Hanzeverbond. De Hanze verbiedt in 1384 de Hollanders de haringvisserij en – handel op Schonen. De Enkhuizers hebben goed opgelet en nemen het haringbedrijf graag over. Aan het begin van de vijftiende eeuw worden de eerste haringbuizen gebouwd voor de haringvangst op de Noordzee. Aan boord van de schepen wordt de haring gekaakt, gezouten en in tonnen gepakt. Later aan de wal wordt de haring door erkende haringpakkerijen  overgepakt voor verkoop. De ‘Groote of Zouteharingvisserij’ wordt de belangrijkste economische pijler van Holland, met als centrum Enkhuizen. De lijfarts van Karel V, Luigi Marliani schrijft: ”De Hollanders vissen meer goud en zilver uit zee, dan andere volkeren met moeizame arbeid uit de grond delven”.

Een uithangbord, aan weerszijden beschilderd, met een voorstelling van twee haringbuizen die op zee aan het vissen zijn. 1700 – 1799. Collectie Rijksmuseum, objectnummer: SK-C-1582.

College van de Groote Visscherij

In 1567 wordt op initiatief van Enkhuizen het ‘College van de Groote Visscherij’ opgericht. Deelnemende steden zijn Brielle, Schiedam, Delft en Rotterdam. Het College krijgt het absolute monopoly op de vangst, verwerken en verkoop van gekaakte zoute haring in tonnen. Met 300 haringbuizen is Enkhuizen eeuwenlang de grootste haringhaven van ons land. Pas in 1857 wordt het College van de Groote Visscherij en het kaakverbod opgeheven. De laatste zes Enkhuizer haringbuizen worden in 1872 verkocht. Dit was het einde van Enkhuizen als ‘haringstad’.

Beeldmerk College groote Visscherij. Beeld: Walter Haentjens.

Nieuwe visserijhavens

Met de opheffing van het kaakverbod krijgt de kustvisserij weer een kans. Het Noord-Holands Kanaal, het Noordzeekanaal en de Nieuwe Waterweg worden gegraven. Nieuwe vissershavens komen op zoals Vlaardingen, Maassluis en IJmuiden. Scheveningen krijgt in 1904 een zeehaven.

Schevenningen krijgt in 1904 zeehaven. Beeld: Walter Haentjens.

Auteur: Historisch journalist Walter Haentjens, schrijver van het boek ‘Het geheim van de drie haringen – Historische havenstad Enkhuizen’.

Publicatiedatum: 08/08/2022