Water. De historie van Graft en De Rijp op het Schermereiland is doortrokken van water. Rond het eiland klotsten de golven van de Schermer, het Starn- en het Beemstermeer. Over deze meren en de Zuiderzee voeren van De Rijp vissers uit op jacht naar haring. Walvisvaarders zeilden richting Groenland.

Op de wind

De jonge Dirk Wilre uit het dorp schopte het rond 1670 tot gouverneur-generaal van fort Elmina, centrum van de slavenhandel voor de Afrikaanse Goudkust. Grote bekendheid in eigen land kreeg Jan Adriaanszoon Leeghwater, ook uit De Rijp.

Timmerman Leeghwater bedacht de windmolen met een draaibare kap. Hij bouwde hier voor het eerst zo’n molen die je makkelijk ‘op de wind’ kon zetten. Leeghwater was een veelzijdige dorpeling, want het raadhuis van De Rijp is ook van zijn hand. Maar wij kennen, eeuwen later, Leeghwater vooral als drooglegger van meren. Je ziet hem aan het werk met papieren vol berekeningen voor zich op de zolder In ’t Houten Huis in De Rijp.

Hennepklopperij

Dit museum ligt aan de dromerige Tuingracht in het dorp. Gevestigd in een eeuwenoud armen- en weeshuis. Het is wonderlijk je te realiseren dat dit stille dorpje eeuwen geleden een levendig havenstadje was. Op het Schermereiland draaiden op een gegeven moment wel zeventig windmolens, waarvan de helft voor de industrie; denk bij voorbeeld aan het kloppen van hennep voor het maken van touw. Houtzagerijen waren hier en zeilmakerijen. Stank van traankokerijen, stof en lawaai alom. Betje Wolff en Aagje Deken die in De Rijp in de achttiende eeuw samen hun boeken schreven, klaagden er over.

Wie nu door De Rijp dwaalt, voelt zich als een bezoeker van het Openluchtmuseum.

Moerassig

Om de overgang te vergemakkelijken van leven anno nu naar dat van eeuwen geleden, kun je als museumbezoeker het beste eerst even meekijken naar een filmpje over de geschiedenis van het Schermereiland en zijn bewoners.

Ruim duizend jaar geleden vestigden zich de eerste pioniers in het lege waterrijke gebied. Zij waren de drukker bevolkte duinstreek ontvlucht. Hier konden ze vissen om in hun levensonderhoud te voorzien. En ze konden er wat eten verbouwen. Maar ze moesten wel dijkjes opwerpen om droog te wonen. Wat je ook deed het bleef hier moerassig. Ook nu nog moeten sommige boeren met boten naar hun koeien varen.

Doopsgezinden

Dankzij de ligging, ver van de dichter bevolkte wereld, bleek Schermereiland aantrekkelijk voor doopsgezinden. Hier voelden ze zich betrekkelijk veilig. Deze sober levende, harde werkers hebben hun stempel op het eilandleven gedrukt. Veel schippers die van hier op haringvangst trokken of op walvisjacht gingen, waren doopsgezind. Doopsgezinden weigerden wapens te dragen en kozen liever voor de visserij dan voor het aanmonsteren op gewapende schepen zoals van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC).

Reders uit De Rijp brachten haring, zout en wijn naar de havens rond de Oostzee om van daar met graan, hout en hennep terug te keren naar De Rijp.

Droogmakerijen

De Rijp lag toen de meren eromheen waren drooggemalen niet meer op een eiland. De Beemster viel droog in 1612, de Schermer in 1635 en het Starnmeer in 1643. Bij al deze droogmakerijen was Leeghwater betrokken.

Museum In ’t Houten Huis laat van alles zien over het leven van vroeger. De Rijp was op Enkhuizen na de belangrijkste haven vanwaar de haringvaarders uitvoeren. Kijk maar naar de gemeentewapens: Enkhuizen voerde drie haringen in het wapen, De Rijp twee. Als trotse sterren in de Michelingids.

Rederskamer

Aan de bloeiperiode van de visserij en handel kwam een eind in de achttiende eeuw. De Rederskamer in het Houten Huis brengt je terug naar de tijd van de grote plaatselijke reder Jan Boon jr.. Hij was (mede)eigenaar van haringschepen, walvisvaarders en allerlei bedrijven op het Schermereiland zoals touwslagerijen, hennepkloppermolens, houtzagerijen en een taanhuis waar de visnetten in werden behandeld om verrotting tegen te gaan.

IJsbeer

Zoals in vrijwel elk museum ligt ook hier het accent op het leven dat de rijkeren kenden, daar is namelijk het meeste van bewaard gebleven. De arme man en vrouw bezaten gewoonlijk niets dat de woelingen van de tijd kon overleven. Kijk even naar de schoolplaat ‘ter walvisvaart’ uit de vorige eeuw waarop een walvisvaarder wordt aangevallen door een ijsbeer en je weet hoe hard en ongewis het leven indertijd kon zijn.

En hoe ongezond was thuis in De Rijp het werken in de hennepklopperijen en dergelijke bedrijfjes niet. Het was buffelen. Dacht je net alles een beetje voor elkaar te hebben, vloog jouw huis in brand. De woningen in De Rijp (en elders op slappe veengrond) waren gewoonlijk van hout gemaakt. Grote branden loeiden midden 17^e eeuw door het dorp. Een schilderij uit 1662 laat zien hoe hoog de vlammen naar de wolken likten. Daar kon zo’n brandspuit van Jan van der Heijden toch niet tegen op?

In luttele stappen ben je in het Houten Huis van de walvisvaarders bij de boeken van Betje Wolff en Aagje Deken of bij scherven aardewerk die zijn opgedoken bij opgravingen in de buurt. Scherven van bekers, potten en meer gebruiksvoorwerpen zoals je in de keuken thuis aan kon treffen. Aan de zolder in dit museum hangt de was te drogen. In ’t Houten Huis, hartje land van Leeghwater, geeft een beeld van het leven van alledag in dit dorp – door de eeuwen heen. Met alle ups en downs.

Kijk voor meer informatie over openingstijden en toegangsprijzen op de website van het museum.

Tekst: Jan Maarten Pekelharing

Publicatiedatum: 25/06/2019