3 min

Het dorp Spaarne

Het dorpje Spaarne bestond in de dertiende eeuw waarschijnlijk uit enkele boerderijtjes en vissershutten en was gelegen aan de linker Spaarne-oever, bij de monding van de rivier in het IJ. In de bedelijst van 1343 is het plaatsje opgenomen en staat vermeld dat het wordt aangeslagen voor een opbrengst van 3 sc. Het bijbehorende land staat op oude kaarten genoemd als Sparenlant. Dit valt samen met de oppervlakte van de latere gemeente Spaarndam. Over het dorpje ‘Die Spaerne’ wordt later niet meer afzonderlijk gesproken; het is opgenomen in Spaarndam. Zoals gezegd werd er in 1250 een dam aangelegd in de Spaarn. In april 1253 gaf graaf Willem II van Holland vervolgens toestemming om in deze dam een schutsluis te bouwen en om doorvaartarieven te heffen. De dam werd tussen de jaren 1255 en 1285 echter verwoest. Hoogstwaarschijnlijk was dit het een gevolg van de stormvloed van 1285. Die Spaerne liet vervolgens een nieuwe dam aanleggen.

Luchtfoto van Spaarndam. Bron: Beeldbank Noord-Hollands Archief.

Een belangrijke vaarroute

In de twaalfde en dertiende eeuw nam de handel tussen het Noorden en het Zuiden van de Nederlanden en tussen het Hanzegebied in Duitsland en Vlaanderen sterk toe. Handelsschepen maakten veelal gebruik van de Vecht en gingen via Utrecht naar de Lek om via de Zeeuwse wateren naar Vlaanderen te varen. Gedurende de dertiende eeuw ondervonden de schippers steeds meer moeilijkheden op deze vaarroute. De route over Spaarndam via de Hollandse binnenwateren naar Gouda begon daarom de Utrechtse route te vervangen en deze bleef vele eeuwen de voorkeur genieten. In de vijftiende eeuw werd de vaarweg over de Noordzee steeds belangrijker, omdat de Hollandse binnenwateren vele sluizen en bruggen kenden. Toch bleven de binnenwateren voor een aantal schippers de voorkeur behouden, doordat de zee nogal eens wild en gevaarlijk kon zijn. Daarnaast nam het belang van Amsterdam toe en dit leidde tot een intensiever verkeer op de binnenwateren van Holland.

Kaart van Spaarndam in de 19e eeuw. Bron: Beeldbank Noord-Hollands Archief.

Het dorp rond 1500

Tussen 1477 en 1514 nam het inwoneraantal van Spaarndam toe van 240 naar 280. In 1494 was er een terugval naar 220 door financiële problemen, veroorzaakt door oorlogen en plunderingen. In 1514 was de oppervlakte van het dorp 64 morgen (1 morgen is iets minder dan 1 hectare). De inwoners leefden van visserij, vrachtvaart en het boerenbedrijf. De Spaarndammers behoorden tot de parochie van St.-Bavo in Haarlem. De sacramenten mochten zij echter in de kapel in het dorp ontvangen. Daarvoor moest wel een extra bijdrage worden betaald aan de pastoor van Haarlem. Hiervoor stond een speciaal offerblok opgesteld.

Paard en kar op het Visscherseinde in Spaarndam. Bron: Beeldbank Noord-Hollands Archief.

Schout en schepenen

De eerste bekende schout van Spaarndam was Jan van der Scuur in 1336. Omdat de dam en de sluizen in Spaarndam van groot belang waren, werd de opziener van Rijnland in Spaarndam vaak tevens als schout aangesteld. Samen met deze schout verzorgden de schepenen, die uit de gemeenschap voort kwamen, het dagelijks bestuur van het dorp. De sluizen en de zeedijk stonden rechtstreeks onder het toezicht van dijkgraaf en hoogheemraden, die op drie vastgestelde dagen kwamen schouwen. Spaarndam had daarnaast geen eigen rechthuis zoals bijvoorbeeld Spaarnwoude. Aan de Taanplaats stond wel een geselpaal om de rechtsmacht van dijkgraaf en hoogheemraden niet te doen vergeten.

Beeld van de taanplaats in Spaarndam, 1935. Bron: Beeldbank Noord-Hollands Archief.

Auteur: Veronique Rap

Publicatiedatum: 16/06/2011