4 min

Nieuw dorp na verwoestende Sint Elisabethsvloed

In 1421 werden grote delen van Holland en Zeeland geteisterd door de Sint Elisabethsvloed, waaronder ook Waterland. Alle huizen van het dorp IJdoren verdwenen in de Zuiderzee. Om herhaling te voorkomen gaf graaf Jan van Beieren de “goede luyden van IJdoren in Waterlandt” toestemming om een nieuwe zeedijk aan te leggen. In de bocht van de nieuwe zeedijk verrees de nederzetting Durgerdam. Een deel van het overstroomde land kwam buitendijks te liggen en werd later omsloten door een zomerkade.

Dit is nu de polder IJdoorn, een bijzonder natuurgebied. De Sint Elisabethsvloed heeft destijds veel land weggeslagen. Dat is goed te zien aan de oorspronkelijk locatie van het dorpje IJdoren. Dat lag namelijk op de plek van het huidige Vuurtoreneiland. Ook het verderop gelegen Kinselmeer is ontstaan vanuit een dijkdoorbraak als gevolg van de Elisabethsvloed.

Het Kinselmeer is ontstaan door een dijkdoorbraak tijdens de Sint Elisabethsvloed. Beeld: Provincie Noord-Holland.

De ‘Kapel’ van Durgerdam

Durgerdam groeide in de 16e en 17e eeuw uit tot een welvarend dorpje van vissers en zeevaarders. Maar in 1687 sloeg het noodlot wederom toe: een felle brand verwoestte bijna het gehele dorp. Het dorp werd dit keer wel herbouwd, zelfs mooier dan voorheen. Ook het oude dorpshuis waar de dorpsmagistraat in zetelde werd op dezelfde plek, buitendijks, en gelijk aan het oude pand herbouwd. Dit dorpshuis had van oudsher de bijnaam ‘Kapel’, omdat de Durgerdammers  – bij gebrek aan een eigen kerkgebouw in de 16e en begin 17e eeuw – hier ter kerke gingen.

Pas in 1642 kreeg Durgerdam de beschikking over een volwaardig kerkgebouw, honderd meter landinwaarts van de dijk. Door deze ligging ontsnapte de Hervormde Kerk aan de vuurzee die op de dijk zoveel schade had aangericht. Maar ook deze kerk doorstond de tand des tijds niet ongeschonden: hij liep bij de watersnood van 1825 grote schade op waarna in 1840 op dezelfde plek een nieuwe kerk verrees.

Petoet in de kelder

In de herbouwde Kapel werd het aan katholieken en gereformeerden toegestaan om hun diensten te houden. Hier kwam in 1840 een einde aan, na oplevering van de nieuwe kerk. Vanaf die tijd werd het gebouw alleen nog gebruikt als raadhuis en schoolgebouw, met dienstwoning voor de onderwijzer. Toen 25 jaar later een nieuw schooltje werd gebouwd nam de veldwachter zijn intrek in de Kapel en werd het een politiebureau. In de kelder kwam een gevangeniscel. Deze ‘petoet’ is bewaard gebleven en is zonder twijfel het markantste overblijfsel uit de rijke geschiedenis van het gebouw.

Petoet in de kelder.

Veelzijdig gebouwtje

In de jaren 20 vertrok de veldwachter en nam de vishandelaar zijn plek in. De ‘Kapel’ functioneerde enige jaren als visafslag. Gezien de ligging aan de waterkant geen onlogisch gebruik. Kennelijk toch niet helemaal naar tevredenheid, want nog geen tien jaar later maakt de Kapel onderdeel uit van een scheepswerf, als werkplaats en woonhuis. In de oorlog is het gebouwtje door de Duitse bezetter definitief verbouwd tot woning, waarbij opvallend genoeg de cel in het souterrain is behouden. Aan het eind van de oorlog hebben de Duitsers de Kapel verlaten en trokken de ouders van de laatste bewoners vóór de restauratie erin.

Kapel Durgerdam voor restauratie.

Verzakking en renovatie

De Kapel is in de loop der jaren behoorlijk verzakt: vloeren, vensters en de stoep stonden scheef. Dit is vermoedelijk veroorzaakt door het zware verkeer dat in de jaren 50 en 60 over de dijk reed. Eind 2012 is Stadsherstel begonnen met de restauratie van het markante gebouwtje dat al zo lang de ‘skyline’ van Durgerdam domineert.

Als eerste heeft men de fundering van het souterrain hersteld, om verzakking te voorkomen. Geen eenvoudige klus, omdat een deel van de fundering onderdeel is van de dijk waarop de Kapel staat. Nieuwe heipalen zorgden ervoor dat het gebouw weer recht kwam te staan. Daarna werd de houten opbouw rechtgezet en werden verrotte houten constructieonderdelen vervangen. Hetzelfde geldt voor het houten buitenwerk en diverse onderdelen van de kapconstructie. Het herstel kwam in september 2013 gereed. De nieuwe bewoners hebben vanaf de hoofdverdieping, die ruim twee meter boven peil ligt, een prachtig panoramisch uitzicht over Durgerdam en het IJmeer. Wie zou daar nu niet willen wonen?

Het uitzicht vanaf het torentje van de Kapel van Durgerdam. Beeld: Stadsherstel (Willem van Iterson).

Bron: Stadsherstel

Publicatiedatum: 27/06/2013