5 min
Verschillende decoratietechnieken
In de bronstijd, ijzertijd en Romeinse tijd zijn verschillende decoratietechnieken gebruikt. Decoratie was in eerste instantie misschien bedoeld als functioneel teken voor een speciaal gebruik van de pot, maar later werd de decoratie beïnvloed door mode en werd zij ook verspreid. De verschillen in de decoratie zijn gebruikt om de typologie voor ijzertijdaardewerk te maken.
Afdrukken van vingertop of vingernagel
Mensen gebruikten in de eerste plaats hun handen om decoratie aan te brengen. Bijvoorbeeld met de vingertop of -nagel. Dergelijke decoratie aan de bovenkant van de rand komt voor vanaf de vroegste periode, maar komt steeds minder voor en verdwijnt in de eerste eeuw v.Chr. Decoratie met vingertop of -nagel aan de buitenkant van de rand komt rond 300-200 v.Chr. op in Noord-Holland. Daarna verschuift deze decoratie naar het midden van de pot.
Scherven met vingertop- of vingernageldecoratie. Scherf met vingertop- of vingernagelindrukken aan de buitenkant van de rand en scherf met vingertop- of vingernagelindrukken op het lichaam van de pot.
Patronen
Naast hun nagelafdrukken zetten mensen ook hun vingertopafdruk. Eerst werden deze in horizontale of verticale rijen aangebracht, maar in de vroege ijzertijd komt hier variatie in. Op de afbeelding hieronder zijn ze op de scherf links bijvoorbeeld in een driehoekje geplaatst, een patroon dat in de ijzertijd steeds terugkomt. Misschien werd het gebruikt om een specifieke functie van de pot aan te geven.
Rond 250-200 v.Chr. vinden we in Noord-Holland-Noord hoefijzerpatronen of halvemaanpatronen, zoals bij de scherf rechts te zien is. Bij deze potten is niet alleen de buitenkant versierd, maar soms is er ook een decoratief patroon aan de binnenzijde van de pot aanwezig.
Scherven met decoratie in de vorm van een driehoek en van een hoefijzer. Scherf met vingertopindrukken in de vorm van een driehoek en scherf met voorbeeld van hoefijzerdecoratie op de buik van de pot (onder), waarschijnlijk uit 250-200 v.Chr.
Spatelindrukken
De decoratie op potten zegt niet alleen iets over de periode waarin het aardewerk gemaakt is, maar ook over hoe het aardewerk verspreid is. Zo komt de decoratie op de rand van potten die is aangebracht met een spatel niet voor in Zuid-Holland en sporadisch in Noord-Holland. Wel komt dit vaker voor in Friesland en daar ligt waarschijnlijk de oorsprong van de spatelindrukkendecoratie. Tijdens de late ijzertijd en wellicht ook nog in de Romeinse tijd zien we wel met enige regelmaat spatelindrukken op de zijkant van de rand.
Scherven met spatelindrukken en streepbanddecoratie. Scherf met spatelindrukken op de rand van een pot en scherf met spatelindrukken aan de buitenkant van de rand, in combinatie met streepbanddecoratie en wellicht ‘wilde’ krassen op het lichaam van de pot (uit Velsen I).
Streepbanddecoratie en groefdecoratie
Soms worden verschillende decoratietechnieken door elkaar gebruikt, zoals op deze scherf (links). Aan de buitenkant van de rand zijn vingernagelindrukken gezet, en op de nek en op het lichaam van de pot is streepbanddecoratie aangebracht. Streepbanddecoratie is typisch voor de late ijzertijd en komt vooral in het Noorden van Nederland voor. Er zijn ook potten met een brede groef op de schouder, zoals te zien is op de reconstructietekening van een pot uit fort Velsen-I. Dit werd toegepast vanaf 350 v.Chr. Deze pot heeft cirkelvormige groeven daaronder.
Scherf met verschillende decoratietechnieken en pot met groefversiering. Scherf met streepbanddecoratie in combinatie met groeven in de rand, geometrische patronen op de schouder en vingertop- of vingernagelindrukken daartussen, en fragment van een pot (uit Velsen I) met een brede groef op de schouder en cirkelvormige groeven daaronder.
Decoratie met lijnen en krassen
In Noord-Holland komen tussen 350 en 250 v.Chr. de eerste voorbeelden van zigzaglijnen voor. In fort Velsen-I is hiervan een stuk gevonden in combinatie met grove indrukken op de rand, een streepband en een rij van horizontale vingertopindrukken. Er werden ook golvende lijnen gemaakt in de tweede eeuw v.Chr. Daarnaast zijn er in de midden- en late ijzertijd potten met een specifiek geometrisch krassenpatroon, die vierkanten of ruiten vormen.
Deze decoratie is weer anders dan de ‘wilde krassendecoratie’. Deze vorm is ouder (vanaf 500-300 v.Chr.) en komt ofwel zonder herkenbaar patroon voor, of als verticale lijnen. De verticale krassen worden vaak aan de onderkant van de pot aangebracht. In de regio rond Velsen komen in de derde eeuw v.Chr. ook potten voor met ‘wilde’ krassen en krassen in de nek en op de rand.
Vier scherven met lijnen- en krassendecoratie. 1. Zigzaglijnen op het lichaam van de pot, hier gecombineerd met grove indrukken op de rand, streepbanddecoratie in de nek en een horizontale rij van vingertop- of vingernagelindrukken. 2. Geometrische decoratie op een scherf uit Velsen I, waarvan ook een gelijke scherf bestaat uit Schagen (midden-ijzertijd). 3. Fragment van een scherf uit Velsen I met verticale lijnen vanaf de voet omhoog naar de buik van de pot. 4. Fragment van een scherf uit Velsen I met ‘wilde’ krassen op het lichaam van de pot.
Vlekkendecoratie
Sommige potten hebben donkere (rood)bruine vlekken. Deze vlekken zijn waarschijnlijk gemaakt met bloed of verf op ijzerbasis. Deze vlekken ontstaan namelijk als ijzer verroest door het bakken in de oven. Het lijkt alsof de vlekken willekeurig zijn aangebracht, alsof er geen patroon in zit. Daarom is het aannemelijk dat deze decoratie enkel decoratief is en niet functioneel.
Scherf met bloed- of verfdecoratie (of beide) op de rand en schouder uit Velsen I.
Belang van aardewerkdecoratie
De decoratie op aardewerk lijkt op het eerste gezicht misschien van weinig belang, maar is van grote betekenis voor het begrijpen van de ontwikkeling van het aardewerk in de tijd en gebieden. Het lijkt erop dat het aardewerk in Noord-Holland vooral invloeden uit het Noorden heeft ondergaan, en minder uit het Zuiden. Dat wijst erop dat de bewoners van onze streken meer contacten hadden met het huidige Friesland en Groningen.
De informatie en afbeeldingen komen uit de Provinciale Archeologische Rapportenreeks van provincie Noord-Holland: F. Diederik, 2013, IJzertijd-aardewerk in Noord-Holland – Analyse van het vondstmateriaal uit het Romeinse fort Velsen-I, Schagen, p. 53-65. De vondsten zijn te zien in Huis van Hilde.
Publicatiedatum: 02/05/2014
Vul deze informatie aan of geef een reactie.