Lente

De lente wordt verbeeld door een jongeman, gekroond met een bloemenkrans. Zijn jeugdige leeftijd past bij de symboliek van de lente als start van een nieuwe bloeiperiode in de natuur. Hij draagt een dunne tuniek en sandalen, want het weer is al warmer aan het worden. In zijn rechterhand houdt hij een pijl en boog, op zijn linkerhand zit een valk. Over zijn rug hangt een pijlenkoker. Zowel de wapens als de vogel zijn verwijzingen naar de jacht.

In de achtergrond zien we allerlei bezigheden die typisch zijn voor het voorjaar. Een boerin melkt een koe, terwijl haar echtgenoot toekijkt. Achter hen worden nieuwe gewassen geplant. Aan de andere kant van de voorstelling wordt druk gewandeld en gepicknickt. Vogels drijven op een riviertje en de waterplanten langs de kant staan al in bloei. In de lucht zijn de drie sterrenbeelden te zien die corresponderen met de lente: ram, stier en tweeling.

Zomer

De jongeman van de lente is volwassen geworden en uitgegroeid tot een man in de kracht van zijn leven. Zoals alle figuren bij Van Heemskerck is hij flink gespierd. Hij draagt alleen een lendendoek, want de zon brandt op zijn huid. Op zijn hoofd heeft hij een korenkrans en in zijn rechterhand houdt hij enkele korenaren, als symbool voor het geoogste graan. Achter hem zien we het oogsten live gebeuren, om een voorraad aan te leggen voor de herfst en winter.

Niet alleen het graan, maar ook het hoge gras wordt gekapt. Er liggen al enkele bergen in de zon te drogen, om hooi te worden voor de dieren. Iedereen die meehelpt is schaars gekleed, want van het harde werk ga je zweten. Rechts worden de schapen geschoren. Hun dikke vacht is overbodig nu het zo warm is buiten. De wol zal weer gebruikt worden om kleding, dekens en ander textiel van te maken voor de koude dagen. Aan de hemel stralen de sterrenbeelden kreeft, leeuw en maagd.

Herfst

Van Heemskercks herfst is een wat oudere man met een krans van druiven op zijn hoofd. In zijn handen draagt hij een hoorn des overvloeds met allerlei seizoensproducten: druiven, vruchten en vlees. Het symboliseert de overvloedige oogst in het najaar. De zon is nergens meer te bekennen, daarom draagt de figuur warmere kleding. Met een bedrukte blik kijkt hij de toeschouwer aan, alsof het hem spijt dat de zomer er weer op zit en we naar de winter toe gaan.

In de achtergrond worden de druiven geoogst die ook in zijn hoorn te zien zijn. Ze worden in een groot vat gestopt en fijn gestampt om wijn van te maken. Om hen heen zijn allerlei boeren druk bezig met ploegen, eggen en zaaien. Ook slachten ze vee. Onder de afdak van een hutje zijn enkele karkassen opgehangen. Ze worden gadegeslagen door de drie astrologische tekens van het najaar in de lucht: weegschaal, schorpioen en boogschutter.

Winter

De winter is een oude man met een dikke muts en bontmantel aan. Aan zijn voeten draagt hij houten trippen, die zijn hem beschermen tegen kou en nattigheid. Hij houdt een vuurpot dicht tegen zich aangeklemd, terwijl hij zijn rechterhand warmt aan de rook. Een wandelstok ligt losjes in zijn armen. In de winter trekken mensen zich terug in hun huizen. Niet voor niets beeldt Maarten van Heemskerck links een huiselijk tafereel af, waarbij een gezin zich warmt aan het haardvuur.

Buiten is het een winters sprookje. Er wordt geschaatst op het ijs van een gracht. De hoge bruggen bieden de kijker een wijds doorkijkje naar de stad in de achtergrond. Deze heeft wel wat weg van Haarlem, met de Grote of Sint-Bavokerk die hoog boven de huizen uittorent. Dat is niet heel gek, aangezien Van Heemskerck daar zelf woonde. Aan de hemel zijn de sterrenbeelden steenbok, waterman en vissen te zien, die horen bij de winter.

Bezoek Maarten van Heemskerck

Wil je de prenten eens in het echt bekijken? Nog één maand is de grote overzichtstentoonstelling over Maarten van Heemskerck te zien in het Frans Hals Museum, Teylers Museum en Stedelijk Museum Alkmaar. Elk museum toont – 450 jaar na zijn dood – een periode uit de loopbaan van deze vernieuwende en invloedrijke kunstenaar.

‘De Vier Seizoenen’ worden getoond in het Prentenkabinet van Teylers Museum. Uit de ruim 60 prenten die hier te zien zijn, spreekt het succesvolle ondernemerschap van Heemskerck: zijn prenten werden op grote schaal verspreid en waren een inspiratiebron voor bekende kunstenaars zoals Rembrandt. Kijk voor meer informatie op de website van Teylers Museum.

Tekst: Sarah Remmerts de Vries

Bronnen:

• Bezoek aan de tentoonstelling Maarten van Heemskerck in Teylers Museum en het Frans Hals Museum.
• Prenten van Maarten van Heemskerck in de Beeldbank van het Noord-Hollands Archief.

Publicatiedatum: 19/12/2024