Midwinterhoorn blazen

Tijdens de donkere winterdagen is de natuur in diepe rust. Toch kunnen wandelaars worden verrast door een laag, magisch geluid in het bos. Tientallen midwinterhoornspelers blazen vanaf de eerste zondag van de Advent tot aan Driekoningen op handgemaakte midwinterhoorns. Een traditie die voornamelijk voorkomt in het oosten van ons land. Sinds een aantal jaren is het geluid van de midwinterhoorn, mede dankzij het Midwinterhoorngilde ‘Van Hakken Komt Blazen’, ook in Noord-Holland te horen.

3 min

Wat is een midwinterhoorn?

Een midwinterhoorn is een blaasinstrument van berken-, elzen- of wilgenhout. De lange hoorn is licht gebogen en heeft een lengte van circa 120-150 cm. Het instrument wordt op een ambachtelijke manier met de hand gemaakt. De blazer krijgt een goede toon door de juiste spanning van de lippen.

Op de midwinterhoorn kan een eenvoudige melodie worden gespeeld. Elke hoorn klinkt anders, dit komt door de verschillende vormen en toonhoogte. Daarbij speelt de vaardigheid van de blazer ook een grote rol. De klank is wel vijf tot acht kilometer ver te horen.

Links: Een boer nabij Ootmarsum blaast boven zijn oude put het “midwinter”, 1937. Nationaal Archief, Fotocollectie Elsevier Binnenland, nummer 025-0154. Rechts: Bij boer Meerhuis op de hoeve ‘Bartelsboer’ te Reutum bij Ootmarsum wordt aan het einde van de dag de midwinterhoorn bespeeld, het liefst boven de put, 1938. Nationaal Archief, Fotocollectie Elsevier Binnenland, nummer: 025-0152.

Hoe worden ze gemaakt?

Een midwinterhoorn wordt gemaakt uit een boomstam die al een natuurlijke kromming heeft. Als de bast eraf is gehaald wordt de stam in tweeën gezaagd en uitgehold. De twee hoornhelften worden vervolgens weer met houtlijm met elkaar verbonden. Deze tweedelige hoorn wordt ook wel een ‘droge hoorn’ genoemd.

Bij een ‘natte hoorn’ worden de twee hoornhelften met biezen verbonden. Op de zaagsnede wordt een mattenbies gelegd en met hoepels van bies worden de helften op elkaar vastgemaakt. Hierna wordt de midwinterhoorn in een waterput gehangen, zodat het hout en de biezen opzwellen en de hoorn luchtdicht wordt. De ‘natte hoorn’ moet onder water bewaard worden.

De ‘droge hoorn’ wordt het meest gebruikt en de zware ‘natte hoorn’ het minst. Dan is er nog de latjeshoorn, die wordt gemaakt van een vast aantal latjes die even dik zijn. Deze worden vaak gebruikt door beginners en mogen niet meedoen aan wedstrijden. Het mondstuk (de happe) is gemaakt van vlier of van een andere houtsoort waarvan de kern gemakkelijk te verwijderen is. Het mondstuk wordt meestal schuin afgesneden, zodat er tegen de zijkant kan worden geblazen.

Over de geschiedenis

Er wordt al honderden jaren geblazen op de midwinterhoorn. Over de oorsprong zijn de meningen verdeeld. Vroeger werd het gedaan om het licht op te roepen en boze geesten weg te jagen. Er werd meestal geblazen als het ging schemeren. Om kieren in de midwinterhoorn te dichten werd de ‘natte hoorn’ in de waterput gehangen. De midwinterhoorn was hierdoor zo zwaar dat hij op de rand van de put werd gelegd. Dan werd er boven de put geblazen. Daarnaast werden de blaashoorns ook gebruikt om elkaar over lange afstanden signalen door te geven.

De eerste vermelding van de midwinterhoorn in Nederland is in een brief uit 1814 aan de burgemeester van Winterswijk. Na de Tweede Wereldoorlog won de traditie aan populariteit. Mede dankzij de wedstrijden midwinterhoornblazen die vanaf 1953 werden georganiseerd in Twente. Tegenwoordig wordt er alleen op de midwinterhoorn geblazen tussen de eerste zondag van de Advent (het aanblazen) en Driekoningen (het afblazen).

Midwinterblazen in Rossum bij Oldenzaal, 1953. Fotograaf: Hartgerink, M.J./ Anefo, Nationaal Archief, nummer: 906-2135.

Over het Midwinterhoorngilde

Het Midwinterhoorngilde ‘Van Hakken Komt Blazen’ organiseerde in september een cursus waarbij geïnteresseerden hun eigen midwinterhoorn konden bouwen. Een maand later vonden er gezamenlijke oefenavonden plaats als voorbereiding voor het blaasseizoen.

Op 1 december 2024 vond het aanblazen plaats, waarna het seizoen van start ging. Het is gebruikelijk dat iedereen om de beurt iets speelt tijdens een blaasoptreden. De optredens vonden dit jaar onder andere plaats in Alkmaar, Medemblik, Uitgeest en Hoogwoud. Op 5 januari 2025 zal tussen 14:00 en 17:00 het blaasseizoen in Schoorl op traditionele wijze worden beëindigd. Dit noemt het gilde ‘Het Heidens Kabaal’, waarbij er op meer dan twintig midwinterhoorns tegelijk wordt geblazen.

Meer weten? Neem dan een kijkje op de website van Midwinterhoorngilde ‘Van Hakken Komt Blazen’.