De NDSM: een stad in de stad

De werf van de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij aan de noordzijde van het IJ is vandaag de dag een bekend en steeds populairder wordend terrein voor bedrijfjes, festivals, exposities en horeca. Het industriële karakter van het terrein is zeer typerend en enkele resterende loodsen en kranen verwijzen naar de voormalige functie.

2 min

De NDSM was van groot belang voor de scheepsbouw, maar zorgde ook voor ontwikkelingen op sociaal gebied. De NSDM was eigenlijk meer dan alleen een scheepswerf.

De nog bestaande helling van de NDSM.

Het bedrijf

De geschiedenis van de NDSM brengt ons naar het einde van de negentiende eeuw. Op 25 augustus 1894 werd op Oostenburg de N.V. Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij opgericht met als doel een doorstart van de teloorgegane scheepsbouwindustrie. Het bedrijf ging zich richten op het bouwen van moderne ijzeren schepen met mechanische stuwing. In 1915 werd in verband met ruimtegebrek uitgekeken naar een nieuwe locatie, die werd gevonden aan de overkant van het IJ. In 1920 vestigde zich daar ook de Nederlandsche Dok Maatschappij. De NSM en NDM waren buren, gescheiden door een akker. Na de Tweede Wereldoorlog besluiten de twee bedrijven te fuseren en vanaf februari 1946 gaat het bedrijf verder als de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij.

Vrachtschip ms Nicobar in aanbouw op de NDSM werf.

De arbeiders

De NDSM werd wereldwijd gezien als gigant van de nautische industrie. Het was een innovatief bedrijf, waarvan veel ontwikkelingen nu nog steeds worden toegepast in de scheepsbouw en -reparatie. In de hoogtijdagen in de jaren ‘50 en ’60 waren er ongeveer 6000 mensen in dienst. Daarbij kwam nog het variërende personeel zoals onderaannemers en koppelbazen, dat kon oplopen tot nog 1000 – 2000 personen.
Eind jaren ‘60 werd een personeelstekort opgelost door goedkope en tijdelijke arbeidskrachten uit het buitenland te rekruteren. Deze gastarbeiders, voornamelijk van Turkse afkomst, werden na een medische keuring ondergebracht in een speciaal ingericht woonoord. Het woonoord Atatürk voorzag de tijdelijke arbeiders van onderdak in barakken. Voor voedsel werd gezorgd, evenals wat vermaak door middel van filmvertoningen, theater en een bibliotheek.

De barakken van Woonoord Atatürk Bron: Stadsarchief

Een stad op zich

De NDSM was beeldbepalend voor het groeiende Amsterdam Noord. De scheepswerf was niet alleen belangrijk voor de industrie maar ook voor sociale ontwikkelingen. Het bedrijf beschikte naast de directie, staf, ondernemingsraad ook over een medische dienst met tandarts, arts en verpleegkundigen. Er waren maar liefst 17 personeelsverenigingen en er was een beveiligingsafdeling, huisvestingsbureau en voorzieningen voor kinderopvang en onderwijs. De NDSM was eigenlijk een stad op zich. Echter in 1984 viel het doek. Door onder andere concurrentie van Aziatische bedrijven was het onmogelijk om het hoofd boven water te houden. De NDSM, een stad, bewoond door scheepsbouwers en vaklieden van verschillende nationaliteiten werd verlaten.