Tweedekansonderwijs voor moeders

Het plan voor de Moedermavo kwam van Anton Remmers, directeur van de Dr. Ariëns Mavo in Middenmeer. Moeder Margriet had hem in 1972 gevraagd, of zij niet ook naar de mavo mocht. Na de Tweede Wereldoorlog was het voor veel meisjes niet vanzelfsprekend geweest dat zij na de lagere school verder konden leren. Meer dan de huishoudschool zat er vaak niet in. Dat terwijl veel vrouwen zich graag wilden ontwikkelen, of op zijn minst hun kinderen wilden kunnen helpen bij hun huiswerk.

Technisch gezien konden moeders als Margriet naar het avondonderwijs, dat al vele jaren bestond. Maar voor moeders was dat vaak geen doen: ’s avonds waren zij druk in de weer met avondeten op tafel zetten en gillende kinderen naar bed krijgen. Overdag hadden zij juist wél de tijd om iets te leren, wanneer hun kinderen ook op school zaten. Maar dagonderwijs was er op dat moment alleen voor hun kroost.

Maar eerst: bureaucratie

Naar aanleiding van de vraag van Margriet plaatste Anton Remmers een oproepje in de krant: of er meer animo was voor dagonderwijs voor volwassen vrouwen? Dat was er zeker. Vanuit het hele land kreeg Remmers dolenthousiaste berichten. Vol goede moed ontwikkelde hij een mavocursus waarbij vrouwen twee à drie ochtenden per week middelbaar onderwijs kregen. Zo konden zij in drie jaar hun mavo-diploma halen.

Met het plan meldde Remmers zich bij het ministerie van Onderwijs. Tegen de onkosten kon men in Den Haag nauwelijks bezwaar maken: Remmers vroeg slechts een half jaarsalaris voor een leraar. Toch gingen er bij ambtenaren allerlei bureaucratische alarmbellen af. Dagonderwijs voor moeders was in de papieren werkelijkheid van het ministerie niet mogelijk, volwassenen moesten maar gewoon avondonderwijs volgen. Daar waren immers wetten en beleid voor ingericht. En stel je de chaos voor wanneer niet-leerplichtige vrouwen in Middenmeer ineens, onder ‘vermomming van gewoon dagonderwijs’, overdag een parttime opleiding zouden volgen…

Steun vanuit de media en Tweede Kamerleden mocht niet baten. Maar Anton Remmers was vasthoudend en bestookte het ministerie met brieven, telefoontjes en bezoeken. Een papieren werkelijkheid die nog niet bestond, kon immers prima gecreëerd worden. De moeders hadden belangstelling, er waren leraren beschikbaar, en in de wet stond nergens dat avondonderwijs ook verplicht in de avonduren gegeven moest worden. Mede dankzij de inzet van lokale vrouwenorganisaties gaf het ministerie na drie jaar knokken toch groen licht. In 1975 – het Internationale Jaar van de Vrouw – kon de ‘Moeder-Mavo-Overdag’ eindelijk van start.

De drempelvrees voorbij

Tot verrassing van Remmers liepen de aanmeldingen niet direct storm. Toen hij polste waarom, ontdekte hij dat veel vrouwen zich niet op durfden te geven. Ze dachten dat de opleiding te hoog gegrepen was, omdat ze alleen de lagere school of huishoudschool hadden afgemaakt. Remmers organiseerde een grootschalige informatieavond, waarin hij de vrouwen duidelijk maakte dat deze opleiding juist voor hen bedoeld was. Zij wisten allen evenveel en zaten in hetzelfde schuitje! Dat hielp velen over de drempel.

Uiteindelijk schreven zo’n 130 vrouwen zich het eerste jaar in. Anton Remmers richtte zich op hun eerste schooldag tot hen met een openingstoespraak. ‘Als Dolle Mina zegt dat de vrouw een eigen leven moet leiden, laten vrouwen dit dan bewijzen’, daagde hij zijn nieuwe leerlingen uit. Maar ook benadrukte hij hoe waardevol het was dat ouders niet alleen met het onderwijs van hun kinderen meedachten, maar ook mee konden doen. Hij beloofde zijn nieuwe leerlingen een schoolreisje, maar hield hen ook voor dat zij hard moesten werken. ‘Heel Nederland kijkt naar u. Als dit experiment lukt, zullen de moeder-mavo’s als paddestoelen uit de grond schieten’.

‘Sinds ik op school ben kan ik iedereen wel omhelzen’

Over de motivatie van zijn leerlingen hoefde Remmers zich geen zorgen te maken. Telegraaf-journaliste Thea Detiger maakte in de eerste week een rondje langs de schoolgaande moeders, en trof bijzonder enthousiaste vrouwen aan. De oudste leerlinge was de zestigjarige mevrouw De Bruin uit Den Helder, die over de moedermavo had gelezen bij de kapper. Het beviel haar geweldig. ‘Sinds ik op school ben kan ik iedereen wel omhelzen’.

Vanuit alle delen van Noord-Holland – van Den Helder tot Beverwijk – kwamen vrouwen twee ochtenden per week met boodschappentassen vol schoolboeken naar Middenmeer. Dat het openbaar vervoer in het wijde polderland van Middenmeer te wensen overliet, namen zij op de koop toe. Zo gemotiveerd waren zij om alsnog hun diploma te halen. Soms pasten zij onderling op elkaars kinderen, wanneer zij in de knoop kwamen met hun lesroosters. Ook stond de Middenmeerse voetbalclub Flevo zijn kantine af om een speciale crèche voor de moedermavo in te richten.

Als paddestoelen uit de grond

Dat de moedermavo’s wel eens als paddenstoelen uit de grond konden schieten, had Anton Remmers goed voorzien. Al gauw bleek de Middenmeerse moedermavo een succesrecept dat door heel Nederland navolging vond. Ondanks beperkte financiële middelen in onderwijsland waren er anderhalf jaar later 41 moedermavo’s met samen ruim 6000 leerlingen. Zelfs de vrouw van de minister van Onderwijs, Jos van Kemmenade, meldde zich aan.

De vrouwen hadden verschillende redenen om opnieuw in de schoolbanken te stappen. Sommigen deden dit puur voor hun eigen ontwikkeling. Zij wilden correct Nederlands leren schrijven, of zich verdiepen in iets wat zij interessant vonden. Anderen wilden hun man helpen in de boekhouding – het vak ‘Handel’ was bijzonder populair – of volgden vakken waar hun schoolgaande kinderen moeite mee hadden. Toen bleek dat veel vrouwen na de mavo graag nog verder wilden doorleren, ontstonden er al binnen een paar jaar ook havo en vwo-opleidingen. Zo kon een enkeling die voor de moedermavo slaagde, zelfs naar de universiteit.

En het huishouden dan?

Niet alle schoolgaande moeders konden op steun uit hun omgeving rekenen. Sommige mannen konden niet goed met de herwonnen zelfstandigheid van hun echtgenote omgaan, of vreesden voor een verslonst huishouden. Ook schoonmoeders en andere familieleden hadden soms hun bedenkingen. Andere echtgenoten vonden het juist fantastisch dat hun vrouw opnieuw de schoolbanken instapte. ‘Mijn man vindt het een reuze leuk idee’, vertelde mevrouw Hendrikse in haar eerste schoolweek aan De Telegraaf. ‘We kunnen hier samen over praten en hij heeft zich voorgenomen om deze winter ook een cursus te volgen’.

De naam doet anders vermoeden, maar ook voor mannen was er plek aan de moeder-mavo. Dagblad Het vrije volk interviewde in 1976 meneer Ubro, medewerker van een glasbedrijf. Hij hoopte met behulp van zijn moedermavo-diploma een betere baan te kunnen krijgen. Doordat hij als 9-jarige jongen uit Indonesië naar Nederland was gekomen, moest hij op school een inhaalslag maken en kon hij niet naar de opleiding waar hij op had gehoopt. ‘Die moeder-mavo is voor mij echt dé kans om iets meer te bereiken’, vertelde hij aan de krant.

Monument voor een pionier

Terwijl de eerste lichting met trots slaagde voor haar diploma, stonden steeds grotere massa’s oudere scholieren te trappelen voor de poorten. In de jaren 1980 hadden moedermavo’s, -havo’s en -vwo’s wel 100.000 leerlingen. Daarna nam het animo af. Meisjes kregen inmiddels beter en langer onderwijs, en een groot deel van de achterstand was ingelopen. De moedermavo in Middermeer werd in 1997 gesloten, en ging net als veel andere moedermavo’s op in een ROC.

Anton Remmers kreeg als ‘vader van de moedermavo’ meerdere onderscheidingen. Zijn onderwijsrevolutie en bijdrage aan de emancipatie van vrouwen leverden hem de Erepenning van Wieringermeer op. Ook werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Middenmeer kreeg in 2004 een monument gewijd aan Anton Remmers, in de Brugstraat waar vroeger de moedermavo stond. Een ode aan de man, dankzij wie vele vrouwen konden navertellen: het is nooit te laat om te leren.

Tekst: Marit Eisses

Bronnen

• Andere Tijden: De Moedermavo
• GT Rovers: De moedermavo een succesformule
• Erfgoed Hardenberg: De moedermavo
• Trouw, 14-6-1974, 28-6-1975
• De Telegraaf, 27-8-1975
• NRC Handelsblad, 7-6-1975
• Het vrije volk, 6-4-1976
• Algemeen Handelsblad, 18-6-1983

Publicatiedatum: 20/07/2023