De banscheiding op de Bussummer- en Westerheide

In het landschap tussen Laren en Hilversum ligt een lage aarden wal die dwars over de heide loopt. We noemen deze wal een banscheiding. Tegenwoordig is precies bekend hoe de grenzen tussen de gemeenten lopen. Op kaarten en in documenten is alles goed vastgelegd. Maar rond 1400 was hier nog geen sprake van. Wanneer een schaap aan de verkeerde kant van de banscheiding liep, had de eigenaar een probleem.

2 min

Splinter van Nijenrode

Grenzen tussen de bewoonde gebieden liepen vaak door onontgonnen gebieden en waren vaag. Het was Splinter van Nijenrode, baljuw van Gooiland die op 2 januari 1428 de banscheiding tussen Laren en Hilversum vaststelde. Een aarden wal dwars over de hei van de Lange Heul, over de Aardjesberg naar het zuidoosten richting de Kamerlingh Onnesweg in Hilversum bepaalde de grens tussen de twee dorpen.

De Banscheiding was ook belangrijk voor de schaapskudden. Als er een ‘overloper’, een schaap over de ban ging, dan werd het schaap automatisch eigendom van de andere gemeente.

De banscheiding is nog altijd in het landschap te zien. Beeld: Goois Natuurreservaat.

Dubbele wal

De Banscheiding werd aangelegd tussen 1423 en 1428. Een ban was een rechtsgebied, wij zouden nu spreken van een gemeente. Een deel van deze Banscheiding is nog steeds goed te zien op de Bussummer- en Westerheide. Soms bestaat de banscheiding uit een dubbele wal. Het lijkt erop alsof elk van beide dorpen rond 1425 aan hun zijde van de grens een markering hebben willen aanbrengen. Op de oudste topografische kaart van omstreeks 1840 is de banscheiding nog bijna anderhalve kilometer te volgen.

Kaart van Walraven 1723. Op deze kaart is de grens tussen Hilversum en Laren duidelijk aangegeven. Beeld: Museum Hilversum.

Grenssteen

Bij de aanleg van een rijwielpad van Crailosebrug naar het St. Janskerkhof werd in 1916 op een helling van de Aardjesberg door H.W.M. Roelants vrij ondiep in de grond een enorme zwerfsteen ontdekt. Hoewel hierover geen absolute zekerheid te geven is, kan het toch bijna niet anders dan dat deze steen de grenssteen is tussen Laren en Hilversum. De steen is buiten gebruik geraakt en verdwenen onder het zand.

De vondst van de zwerfkei sprak tot de verbeelding. De Zwerver, zoals de kei werd genoemd, trok veel bekijks. Menige fiets- en wandeltocht leidde naar de grote kei. Zelfs koningin-moeder Emma kwam de Zwerver bekijken. De zwerfkei is afkomstig uit de Saale ijstijd, 180.000 jaar geleden. De steen is losgeraakt en met de ijsmassa’s vanuit Scandinavië naar het Gooi gevoerd. Enkele jaren na de vondst werd de steen versleept naar het centrum van Hilversum waar hij nog steeds te zien is.

Publicatiedatum: 23/05/2011