2 min

Vergeten geschiedenis

Slechts één zin werd er gewijd aan een bijzonder stukje Amsterdamse tramgeschiedenis, in het boek Onze Tram in Amsterdam van schrijver B. Korthals Altes. In de oorlogsjaren zouden vrouwen in deze stad tijdelijk ingezet zijn als tramconductrice. Dat triggerde oud-hoofdredacteur van Ons Amsterdam, Peter Paul de Baar, en journaliste Angelique van der Pol om meer onderzoek te doen. Dat was ruim een half jaar geleden.

Conductrice op het achterbalkon van een tram van lijn 16 op de Amstelveenseweg, 23 september 1943. Beeld: Stadsarchief Amsterdam

Sindsdien zit Van Der Pol veel in archieven. “Meerdere malen heb ik me verwonderd tijdens dit onderzoek”, vertelt ze, “bijvoorbeeld over het feit dat de weinig te vinden is over de deze vrouwen, in de openbare archieven. Wellicht stonden ze wel op de personeelslijsten van het vervoersbedrijf, maar het is in ieder geval niet te traceren. De mannelijke personeelsleden zijn nog wel terug te vinden.”

Lapmiddel

Tijdens haar onderzoek wordt het Van Der Pol duidelijk dat vrouwen in de oorlogsjaren werden opgeroepen om aan het werk te gaan als tramconductrice, maar dat er niet genoeg aanmeldingen waren. Er werden dus vrouwen aangewezen die aan het werk móesten op de tram. “Het is ongelofelijk dat er maar weinig mensen zijn die dit stukje geschiedenis kennen”, vindt Van Der Pol. “De manier waarop vrouwen tijdelijk als lapmiddel werden gebruikt in Amsterdam en daarna vriendelijk bedankt, is nagenoeg onbekend. Want na de oorlog verdwenen de vrouwen van de tram, en namen hun oorspronkelijke positie in de samenleving weer in. Alsof ze terug werden geworpen naar de jaren ’20.”

Conductrice op het achterbalkon van een tram van lijn 16 op de Amstelveenseweg, 23 september 1943. Beeld: Stadsarchief Amsterdam

Noodoplossing

De tijdelijke en soms niet-vrijwillige carrières van de Amsterdamse conductrices heeft dus niets doorbroken op het gebied van de arbeidsverhoudingen in de hoofdstad. “Het was niet meer dan een noodoplossing”, stelt de onderzoekster vast. “In omringende landen heeft de inzet van vrouwen op de arbeidsmarkt vaak wel iets veranderd. Ook in een aantal Nederlandse plaatsen was de vrouwelijke inbreng bij de vervoersbedrijven er eentje van permanente aard. “Maar die conductrices wáren al aan het werk, die werden niet even snel ingevlogen toen de nood hoog was.”

Het volledige artikel van Angelique van der Pol (journalist en onderzoeker bij Verhalenschat) is in het aprilnummer van Ons Amsterdam te lezen.

Publicatiedatum: 08/03/2018