3 min

Oudste vermelding

‘Berringhorn’ wordt voor het eerst in de dertiende eeuw genoemd als plaats. Voor een lintdorp langs een dijk lijkt de toevoeging ‘horn’ (hoek) wel wat vreemd. In de middeleeuwen was de omgeving van Barsingerhorn een veenlandschap, doorsneden door verschillende kleine riviertjes die, noordwaarts lopend, alle in de ‘Kinloson’ uitstroomden. Zo liep daar de ‘Leek’, nu geheel verdwenen, behalve in de naam van de ‘Leekerweg’ die het oude tracé nog een heel eind volgt. Op de Leek kwam de rivier de ‘Gouw’ vanuit noordoostelijke richting uit. De Gouw was waarschijnlijk het water waaraan het oude dorp heeft gelegen. Een rechte hoek valt echter nergens te ontwaren.

Kadasterkaart 1820 met de kerk aan de dijk, de Kruisakker en de loop van de voormalige Leek.

Dorp aan een dijk lag eerst ergens anders

De lange dijk waaraan het dorp nu ligt, strekt zich uit van Schagen tot Kolhorn en is hoogst waarschijnlijk aangelegd om stijgend water vanuit de Kinloson te verhinderen het zuidelijker gelegen land te overstromen. Dat de landerijen ten noorden van Barsingerhorn daadwerkelijk buitendijks hebben gelegen, wordt bevestigd door hun namen: ‘Oosterkaag’ en ‘Westerkaag’. Het is dan ook aannemelijk dat de Leek werd afgedamd of dat er een sluis in deze dam werd gelegd. De hoge waterstand in de polders dreef de bewoners als vanzelf omhoog, het veilige dijklichaam op, waarlangs aan de buitenzijde een brede ‘Graft’ werd aangelegd. Dit water werd in later eeuwen doorgetrokken richting Schagen, welk gedeelte de ‘Wester Graft’ werd genoemd.

Ansichtkaart uit de jaren 1960 van de Sint Laurenskerk.

Veel oudere voorganger dorpskerk

Meestal is de plek van de kerk dicht bij het oudste gedeelte van het dorp en dat blijkt ook hier zo te zijn. De oude St. Laurenskerk lag tot 1968 aan de Heerenweg, zoals de dijk nu heet. Het gebouw was in zo’n slechte staat dat het moest worden afgebroken. Archeologisch onderzoek in 1988 bracht het oude grondplan aan het licht en de vermoedelijke oudste bouwfase uit de eerste helft van de zestiende eeuw. Gelukkig waren er andere dingen in de bodem die de archeologen op het spoor zetten van een veel oudere voorganger van Sinte Lauwerens – zandstenen sarcofagen! Deze stammen meestal uit de twaalfde eeuw en moeten dus afkomstig zijn van een voorganger van de kerk aan de Heerenweg. Een paar honderd meter ten zuiden van de kerk lag vroeger de ‘Kruisakker’ en die naam suggereert een middeleeuwse kerk met kerkhof. Hier moet de herkomst worden gezocht van de sarcofagen.

Zandstenen sarcofagen

Bij het archeologisch onderzoek werd, midden in de kerk, een complete sarcofaag gevonden met een driekwart bewaard deksel. Tijdens de nieuwbouw op het oude kerkterrein in 1990 werd een complete zandstenen deksel geborgen. Sarcofagen zijn van oorsprong afkomstig uit de antieke wereld en het woord betekent zoveel als ‘vleeseter’. We treffen in Friesland en in West-Friesland vaker sarcofagen aan van rood zandsteen die waarschijnlijk afkomstig is uit de omgeving van Bremen in Noord-Duitsland.

De sarcofaag uit de kerk van Barsingerhorn. Tekening F. Diederik.

Veiligstelling van resterende sarcofagen

De zeldzame sarcofagen, die oorspronkelijk voor de adel en de hoge geestelijkheid bestemd waren, zijn soms meermalen hergebruikt. De meeste zijn in de loop van de eeuwen verloren gegaan en ‘verwerkt’ in allerhande andere toepassingen. De kisten en deksels die nog over zijn, vertegenwoordigen een grote historische waarde en verdienen het om voor de toekomst veiliggesteld te worden. Een goede inventarisatie is daarom onontbeerlijk, maar ook een goede expositie van de voorwerpen zelf. Mogelijk kan dat worden gerealiseerd in het nieuwe Depot voor Archeologie in Castricum.

Oproep

Hoewel enkele personen druk bezig zijn met het opsporen van (delen van) sarcofagen en deksels (hierbij dient in ieder geval de heer P.Heinsbroek uit Vlaardingen genoemd te worden), houdt het Depot zich aanbevolen voor alle meldingen over het voorkomen van rood zandsteen. Immers, als u een grote stoepsteen ziet van zandsteen, is de kans groot dat dit ooit een deel van een sarcofaag is geweest.

Auteur: Frans Diederik

Publicatiedatum: 21/11/2011