2 min

Het Kleine en Grote Meer bij Zuiderwoude. Rechtsboven ligt het dorpje Zuiderwoude. Beeld: Wikimedia commons / Jan Arkesteijn.

Middeleeuwse veenterpen

Ten tijde van de eerste ontginningen rond 1000 na Chr. woonden de bewoners op de hogere oevers van de afwateringsstromen, meestal Die of Ae genaamd (Aeën is verbastering van het latijnse aqua). Zo is Zuiderwoude ontstaan langs de Zwet, het stroompje evenwijdig aan de huidige Zuiderwouder Dorpsstraat. Naarmate het land meer ontgonnen werd, zakte het door inklinking en oxidatie in. In de 11e en 12e eeuw was het land inmiddels zo gedaald dat de Zuiderzee er steeds meer vat op kreeg. Tijdens overstromingen werden grote stukken veenland weggeslagen en ontstonden de Waterlandse meren. Om zich tegen het overstromingsgevaar te weren gingen de boeren op verhogingen wonen. Sommige van deze veenterpen zijn als kleine bulten in het landschap te herkennen, bijvoorbeeld langs het Dijkeinde. Een aantal van deze plekken zijn van hoge archeologische waarde. Vlak onder het maaiveld zijn oude funderingen, afvalkuilen, waterputten, beerputten en restanten van voorwerpen teruggevonden. Door deze opgravingen weten we dat het dorp al meer dan 1000 jaar oud is. De oudste terp dateert uit de 10e eeuw en bevindt zich tussen Zunderdorp en Ransdorp.

Huisje op een veenterp bij Ilpendam. Beeld: Waterlands Archief.

Lintbebouwing

Rond 1300 slagen de Waterlanders er in om hun land in zijn geheel te omdijken. Hoewel de zee niet meer de grootste dreiging is, zorgt het hoge grondwaterpeil voor een ander probleem. Door de bodemdaling zijn de veenweiden te drassig voor goede landbouw. Alleen van de veeteelt kan men niet leven. Min of meer noodgedwongen gaat men op zoek naar nevenactiviteiten, zoals de visserij en de overzeese handel en scheepvaart. Vanwege het toenemend belang van de handel wil men dicht bij of aan een vaarverbinding wonen. In Zuiderwoude komen nieuwe woningen op de smalle strook land langs het Zwet. Hiermee ontstaat de typische lintbebouwing die tot op de dag van vandaag nog gehandhaafd is. Mede hierom heeft Zuiderwoude de status van ‘Rijksbeschermd Dorpsgezicht’ gekregen.

Kerkje van Zuiderwoude.

De ‘Turken’ van Waterland

De schippers van Zuiderwoude hebben in de zeventiende eeuw een internationale oriëntatie. Ze drijven niet alleen handel op de Oostzee (de zogenaamde ‘moedernegotie’) maar ook met Suriname en de Levant, tegenwoordig het oostelijk gedeelte van de Middellandse Zee. Dit levert de inwoners van ‘Suyderwou’ een opmerkelijke bijnaam op. Zij staan bekend als de ‘Turken’ van Waterland. In de 19e eeuw is er weinig over van de welvaart. Als Zuiderwoude bij Broek in Waterland wordt gevoegd, blijkt het dorp een flinke belastingschuld te hebben. Gelukkig is Broek bereid om deze schuld in te lossen. Met de verkoop van de in 1623 vervaardigde kerkklokken vereffent Zuiderwoude deze openstaande rekening bij het dorpsbestuur van Broek in Waterland. Tot op de dag van vandaag luiden de kerkklokken van Zuiderwoude over Broek in Waterland.

Publicatiedatum: 28/06/2013