Met paard en al door het ijs

Voordat hij naar Rome zou afreizen om door de paus als keizer gekroond te worden, wilde hij eerst nog de West-Friezen aan zijn gezag onderwerpen. Dat mislukte echter dramatisch. Eind januari 1256 was Willem II zijn mannen te paard vooruit gesneld. Hij zakte echter met paard en al door het ijs. Een groepje West-Friese boeren sloeg direct toe en doodde de ongelukkige ruiter.

Toen de mannen erachter kwamen dat ze de graaf hadden omgebracht, besloten ze zijn lijk te verstoppen. Willem II kreeg een eerloos graf, onder de haardplaats van een boerderij in Hoogwoud. De jonge edelman liet zijn echtgenote Elisabeth van Brunswijk achter met een zoontje van anderhalf, Floris V.

Guerrillaoorlog in de West-Friese moerassen

De eerste keer dat de Hollanders en de West-Friezen gewapend tegenover elkaar stonden, was in 1132-1133. Het was het begin van een lange strijd. Pas in 1289 zouden de West-Friezen zich definitief onderwerpen aan de graaf van Holland.

De strijd had alle kenmerken van een typische guerrillaoorlog. Grote, formele veldslagen kwamen niet voor. De gevechten werden telkens onderbroken vanwege andere dringende bezigheden of slecht weer. De oorlog leek steeds uit te doven, maar laaide na kortere of langere tijd toch steeds weer op.

De West-Friese boeren waren met kleine aantallen, West-Friesland bestond ook uit slechts een vijftigtal dorpen, waardoor in totaal maar ongeveer vierduizend man voor de strijd kon worden ingezet. Een veldslag zouden ze nooit hebben gewonnen. De West-Friezen kozen daarom voor hit-and-runacties. Vanuit hinderlagen sloegen ze snel en onverwachts toe. Ze verdwenen weer voordat de Hollanders een tegenaanval konden inzetten.

Voor zo’n tactiek was West-Friesland heel geschikt. Het gebied bestond uit moerassen, meren, beken, dichte boomgroepen en een zompige, drassige bodem. De West-Friezen kenden het moeilijk begaanbare terrein op hun duimpje. De zwaargewapende en geharnaste Hollandse ridders op hun paarden konden er weinig uitrichten.

 

De wraak van graaf Floris V

Op zijn achttiende deed graaf Floris V (1254-1296) een eerste poging de West-Friese moord op zijn vader Willem II te wreken. Om zijn troepen veilig door West-Friesland te loodsen, liet hij bij Alkmaar en Ouddorp een dijk aanleggen over de Rekere. Deze rivier vormde de grens tussen Kennemerland (dat onder het graafschap Holland viel) en West-Friesland. Op de dijk liep de Munnikenweg, die nog altijd bestaat.

Floris’ aanval liep echter uit op een fiasco en kort daarna braken in heel Holland opstanden uit. Niet alleen onder de West-Friezen, maar ook in Kennemerland, Waterland en Amstelland. Tien jaar later probeerde Floris V het opnieuw. Vanuit zee landden zijn troepen in Wijdenes en veroverden Drechterland tot aan Hoogwoud. Toen ze in Hoogwoud het lichaam van Willem II vonden, moordden ze vervolgens het grootste deel van het dorp uit.

Om West-Friesland in het gareel te houden, legde Floris V in de jaren daarna vijf dwangburchten aan: bij Wijdenes, Medemblik (kasteel Radboud), Alkmaar (de Middelburg en de Nieuwenburg) en Warmenhuizen (Nuwendoorn). Rond 1290 wist de graaf de halsstarrige boeren voorgoed te onderwerpen. Naast graaf van Holland en Zeeland, noemde hij zich voortaan ook heer van West-Friesland.

West-Friese vrijheidsdrang

Het vrijheidsgevoel in West-Friesland is fameus. Dit moet zijn geboren rond de tiende eeuw, tijdens de ontginning van het drassige veengebied. Om de vele overstromingen het hoofd te bieden, moesten de boerengemeenschappen samenwerken. Bijvoorbeeld voor het onderhoud van de West-Friese Omringdijk. Deze dijk omringde het hele gebied vanaf begin 1200. Er ontstond een boerensamenleving met een goed georganiseerd zelfbestuur, onafhankelijk van het grafelijk gezag.

De graven van Holland zagen dit met lede ogen aan. Volgens de Hollandse kronieken lag de schuld voor de strijd tussen Holland en de West-Friezen bij de laatste partij. Uit ‘ongehoorzaamheid en ontrouw’ waren zij de confrontatie aangegaan met het Hollandse graafschap. De West-Friezen zagen dat anders. Die wilden vooral met rust worden gelaten en de vrijheid hebben zelf te bepalen wat voor belastingen ze betaalden.

Die onafhankelijke houding bleef ook bestaan na de Hollandse annexatie van West-Friesland. Daar heeft Floris V niet veel aan kunnen veranderen. Toch moet hij onder de boerenbevolking niet impopulair zijn geweest. In 1296 werd hij door edelen gegijzeld in het Muiderslot. Onder het landvolk dat hem probeerde te bevrijden bevonden zich ook West-Friezen.

Publicatiedatum: 26/11/2010